Елімізде соңғы жылдары жол-көлік оқиғаларының жиілеуі қоғамның ең өзекті мәселелерінің біріне айналып отыр. Күн сайын ел жолдарында жүздеген апат тіркеліп, адамдардың өмірі қиылып, жарақат алғандар саны артып келеді. Бұл тек құқық қорғау органдарының жұмысы ғана емес, бүкіл қоғамның ортақ мәселесіне айналды. Осы орайда Мемлекет басшысы биылғы Жолдауында жол қауіпсіздігі тақырыбына арнайы тоқталып, нақты тапсырмалар берді. Президент өз сөзінде: «Көлік жүргізу мәдениетін бүкіл қоғам болып қалыптастыру қажет. Бұл – тек полицияның емес, барша азаматтардың ортақ міндеті», – деп атап өтті. Расында да, еліміздегі жолдағы құқық бұзушылықтың көбеюі жүргізушілер мен жаяу жүргіншілердің жауапсыздығынан туындайтыны жасырын емес.
Ресми деректерге сүйенсек, 2024 жылы елімізде 31 597 жол-көлік оқиғасы тіркелген. Оның салдарынан 2 579 адам көз жұмып, 40 873 адам жарақат алған. Ал 2025 жылдың тоғыз айында жол апаттарының саны 22 601-ге жетіп, 1 446 азамат қаза тапқан, 30 929 адам түрлі деңгейде жарақат алған. Сарапшылардың пікірінше, бұл деректер жолдағы құқық бұзушылықтың тек ресми бөлігі ғана, шын мәнінде тіркелмей қалған кішігірім апаттар одан да көп болуы мүмкін. Мұндай мәліметтер жағдайдың қаншалықты күрделі екенін айқын көрсетеді.
Жол жүрісі қағидаларын бұзу – құқық бұзушылықтың ең кең тараған түрі. Олардың басым бөлігі жылдамдықты шамадан тыс асырудан, масаң күйде көлік басқарудан және жолдың қарсы бағытына шығып кетуден туындайды. Кейбір жүргізушілердің ұялы телефонды қолдануы, жаяу жүргіншілердің жолды рұқсат етілмеген жерлерден кесіп өтуі де қайғылы жағдайларға себеп болуда. Жол-көлік құқық бұзушылықтарының салдары тек жеке адамның өміріне емес, тұтас қоғамның қауіпсіздігіне әсер етеді. Экономикалық тұрғыдан алғанда, жыл сайын еліміз сол апаттардың салдарынан шамамен 200 млрд теңгеден астам қаржы жоғалтады. Бұл – медициналық көмек, жол жөндеу, сақтандыру төлемдері және еңбек өнімділігінің төмендеуімен байланысты шығындар. Ал ең бастысы – адам өмірін ешқандай құндылықпен өлшеу мүмкін емес.
Мемлекет басшысы бұл мәселеге бейжай қарауға болмайтынын айтып, нақты шешімдер ұсынды. Президент Жолдауында жол қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында заңнаманы жетілдіру, жол инфрақұрылымын жақсарту және қоғамдық сана қалыптастыру бағыттарын айқындады. «Әрбір адам өз өміріне және айналасындағы адамдардың қауіпсіздігіне жауапты екенін сезінуге тиіс. Көлік жүргізу мәдениетін бүкіл қоғам болып қалыптастыру қажет. Сондай-ақ электросамокаттарға назар аударған жөн. Бұл тақырып қоғамда қызу талқыланып жатыр», – деді Қасым-Жомарт Тоқаев.
Шынында да, соңғы жылдары елімізде электросамокат пен скутерлердің көбеюі жаңа қауіп тудырды. Көптеген жағдайда олар қозғалыстың жалпы тәртібін бұзып, жаяу жүргіншілерге кедергі келтіреді. Осыған орай Үкімет бұл көлік түрлерін пайдалануға қатысты арнайы қағидалар енгізіп, оларды қоғамдық орындарда реттеу шараларын қабылдап жатыр.
Жол қозғалысы қауіпсіздігіне жауапты органдардың жұмысы да жаңғыртылуда. Қазір елімізде 100 мыңнан астам бейнебақылау камерасы орнатылған. Соның нәтижесінде соңғы екі жылда жол ережесін бұзу фактілері бойынша 15 пайызға азайғаны байқалады. Дегенмен, бақылау жүйесін жетілдірумен қатар, азаматтардың өз жауапкершілігін арттыру қажет.
Құқық бұзушылықтың алдын алу шараларының бірі – жүргізушілердің құқықтық білімін жетілдіру және көлік жүргізу мәдениетіне тәрбиелеу. Мектептер мен колледждерде «Жол қауіпсіздігі апталығы» сияқты іс-шараларды тұрақты өткізу маңызды. Әрбір адам бала кезінен жол жүрісі қағидаларын жетік білуі тиіс. Бұл тұрғыда Германия, Жапония секілді елдердің тәжірибесін үлгі етуге болады, оларда жолдағы тәртіпті сақтау – азаматтық мәдениеттің бір бөлігіне айналған.
Президенттің: «Қоғамдық сана мен мәдениет өзгермейінше, тәртіп орнамайды. Әрбір жүргізуші жолға шыққанда өз өмірі мен өзгенің тағдырына жауапты екенін түсінуі тиіс», – деген сөздері – қарапайым, бірақ терең мағынасы бар. Расында да, жолда тәртіп орнату тек жазамен шектелмеуі тиіс, ең әуелі сана мен мәдениет өзгеруі керек. Сонымен қатар Үкіметке жолдардың сапасына ерекше көңіл бөлу тапсырылды. Бүгінде кейбір өңірлерде жол жабындарының сапасыздығы, жарықтың жеткіліксіздігі, жол белгілерінің дұрыс орналаспауы және ескіруі апатқа себеп болуда.
Жол қозғалысы қауіпсіздігін қамтамасыз ету – күрделі және көпсалалы міндет. Оның ішінде техникалық, құқықтық, әлеуметтік және мәдени факторлар бар. Ең бастысы – қоғамның белсенді ұстанымы. Егер әр адам жол жүрісі қағидасын тек қорқыныштан емес, саналы түрде сақтаса, жағдай едәуір жақсарар еді. Жол-көлік оқиғаларының алдын алу – болашақ ұрпаққа қауіпсіз ел қалдырудың бір жолы. Бұл бағытта құқық қорғау органдары, жергілікті билік, білім беру мекемелері және азаматтық қоғам өкілдері бірлесіп жұмыс істеуі тиіс. Әр адам жолда жүріп, өз іс-әрекетінің салдарын ойлауы қажет. Жол жүрісі қағидасын сақтау – мәдениеттің, ал мәдениет – өмірдің кепілі.
Жол-көлік құқық бұзушылықтарын азайту – тек мемлекеттік деңгейдегі шара емес, бұл – бүкіл қоғамның борышы. Президенттің Жолдауында айтылғандай, «Жолдағы тәртіп – қоғам мәдениетінің айнасы». Егер біз өз мәдениетімізді жоғары ұстасақ, еліміздегі жолдармен әр сапарымыз қауіпсіз болмақ. Сондықтан әрбір азаматтың міндеті – жол жүрісі қағидаларын бұлжытпай орындау, өз өміріне және өзгенің тағдырына жауапкершілікпен қарау. Тәртіп – қауіпсіздіктің кепілі, ал қауіпсіздік – өркениетті қоғамның негізі.
Ертай КАРАГОЙШИЕВ,
Батыс Қазақстан
инновациялық-технологиялық
университетінің аға оқытушысы
