Алматы – Орталық Азия аймағындағы ірі бизнес-қаржы орталығы. Қазақстандағы ең үздік бизнес-климат Алматыда. Ұзақ уақыт бойы қала жалпы өңірлік өнім тұрғысынан жетекші орынға ие және ел экономикасының бестен бір бөлігін құрайды. Алматы инвестклимат бойынша жетекші орынға ие. Дүниежүзілік банктің ұлтішілік рейтингісінде Алматы бизнесті жүргізу жеңілдігі бойынша Қазақстанның барлық өңірі арасында бірінші орында тұр.
Жеке инвестиция 35,5 пайызға өскен қала
Орталық Азиядағы өзге бірде-бір мегаполис мұндай халықаралық несиелік рейтингке ие емес. Алматы – жоғары инвестициялық тартымдылық қаласы. 2023 жылы Алматы қаласының жалпы өңірлік өнімі нақты мәнде 10,1% ұлғайып, 24,8 трлн теңгеге жетті, бұл – соңғы 10 жылдағы рекордтық көрсеткіш. Мамандардың пікірінше, Алматының жалпы өңірлік өнімінің 2023 жылы 10,1% өсуі бірнеше негізгі факторға байланысты. Біріншіден, 2022 жылы қабылданған қалалық даму бағдарламасын тиімді орындаудың нәтижесі. Бағдарлама жаңа экономикалық секторларды құруға және тұрақты экономикалық өсуге бағытталған. Сонымен қатар, жергілікті өндіріс пен кәсіпкерлікті белсенді қолдау бизнестің қажеттіліктерін қанағаттандыруға көмектеседі және қаланың елдің ЖІӨ-ге қосқан үлесін арттыруға ықпал етеді. Экономиканы дамыту драйверлері өңдеу өнеркәсібі, сауда, қаржы және сақтандыру қызметі, ақпарат және байланыс, жылжымайтын мүлікпен операция, көлік және қоймалау болды. Сарапшылардың пікірінше, негізгі тиімді шаралардың бірі – өңдеу өнеркәсібі сияқты басым секторларды дамыту. IT-секторды, креативті индустрияларды және туристік саланы қолдау қала экономикасына жаңа мүмкіндіктер ашады және тұрғындардың табысын арттыруға ықпал ететін жоғары сапалы жұмыс орындарын ашады. Негізгі секторлар экономикалық өрлеуге айтарлықтай үлес қосты. Әсіресе, өңдеу өнеркәсібі 17,5% өсіммен ерекшеленеді, бұл өндіріс қуатының кеңеюін және өндірілген өнім көлемінің ұлғаюын көрсетеді. 14,5% өскен сауда ішкі тұтынудың жандануын және тұтынушылық белсенділіктің жақсарғанын көрсетеді. 11,3% өсім көрсеткен ақпарат және байланыс секторы қаланың цифрландыру мен инновациялық дамуын жеделдетуге баса назар аударады. Жеке инвестицияның 35,5% өсуі қаланың жеке капиталға тартымдылығын көрсетеді, бұл одан әрі даму мен инновацияның негізін қалады. Бұл қадамдар қалаға «Орташа табыс тұзағынан» шығуға көмектеседі және ұзақ мерзімді экономикалық прогресс үшін тұрақты негіз жасайды, қала тұрғындарының әл-ауқатын арттыруға ықпал етеді.
Кәсіпкерлікті дамытудың 2021-2025 жылдарға арналған ұлттық жобасы 2021 жылдың қазан айында бекітілді. Ұлттық жоба ШОБ-тың бәсекеге қабілетті секторын қалыптастыруға, кәсіпкерлердің экономикалық белсенділігін арттыруға және кәсіпкерлік субъектілері үшін тең жағдайлар жасауға бағытталған. Ұлттық жобаны іске асыру кәсіпкерлік белсенділікті арттыру, кәсіпкерлердің өсуін жеделдету, жаңа тауашаларды қалыптастыру, бәсекелестікті кешенді дамыту бағыттары бойынша жүзеге асуда.
Ұлттық жоба: өз ісін ашу және дамыту үшін жағдай жасау; субсидияланатын жұмыс орындарын ұйымдастыру және кәсіпкерлердің қажеттіліктеріне дағдыларды дамыту арқылы кәсіпкерлерді қолдау; кәсіпкерлік субъектілері үшін қаржыландырудың қолжетімділігін арттыру; экономиканы мемлекет меншігінен алу. Бизнесті нөлден бастауға болады. Неден және қалай бастау керек? Бастау үшін ақшаны қайдан алуға болады? Алдымен сіз ақша табуды бастау үшін не істеу керектігін түсінуіңіз керек – қызметтер көрсету немесе тауарлар? Бүгінгі таңда тек дайын өнімдер ғана емес, сонымен қатар жеке білім, дағдылар, талант пен тәжірибе де үлкен сұранысқа ие. Біріншіден, сіз өзіңіздің күшті жақтарыңыздан бастауыңыз керек, не істеу керек екенін білуіңіз керек, мысалы, мұғалім білім беру орталығын аша алады, ал бухгалтер компанияларда бухгалтерлік есеп пен аудит жүргізуге көмектеседі. Екіншіден, сізге белгілі бір нарықты зерделеп, сол нарық түріндегі сұраныстарды түсініп, бәсекелестердің ұсыныстарын зерделеп, өзіңіздің жаңа қызметіңізді ұсынуыңыз қажет болады (мысалы, жаяу жететін жерде кофехана болмаса, кофе машинасын сатып ала отырып, сіз бариста қызметтерін ұсына аласыз). Егер сіз белгілі бір бастаманы таңдаған болсаңыз, сізге бизнес-жоспар әзірлеу керек (барлық қажетті тармақтарын қарап шығу керек, идеяңызды жүзеге асыру үшін шығындарды есептеңіз). Жаңадан бастағандар үшін кеңсені жалға алмай-ақ, үйде отырып жұмыс істеуге болады. Мысалы, хоббиіңізді кәсіпке айналдыра аласыз (нан пісіру, кесте тігу т.б.).
Сан қилы кәсіпкерлік түрлері
Жеке бизнесіңізді бастамас бұрын, сіз қандай бизнес түрін таңдау керектігін шешуіңіз керек. Мұны істеу үшін сіз нақты не істейтініңізді түсінуіңіз керек – сауда, білім, есеп және т.б. Кәсіпкерлік қызмет нысандарының бірі ЖК (Жеке кәсіпкер) болып табылады. Қазақстанда жеке кәсіпкер болу оңай, ол үшін ешқайда барудың қажеті жоқ, мемлекеттік кірістер органдарына жеке кәсіпкер ретінде қызметін бастағаны туралы хабарлама жіберу жеткілікті. Хабарламаны электронды үкімет порталы арқылы жіберуге болады. Сонымен қатар, қазіргі уақытта ЖК тіркеу қызметі e-license.kz мемлекеттік ақпараттық жүйесі арқылы жүзеге асырылса, екінші деңгейлі банктердің мобильді қосымшасы арқылы хабарлама жіберуге болады. Жеке кәсіпкерлік жеке немесе бірлескен кәсіпкерлік түрінде жүзеге асырылады. Айта кету керек, Қазақстан Республикасының азаматтары мен қандастардан басқа, Қазақстан Республикасында тұрақты тұратын ЕАЭО елдерінің (РФ, Тәжікстан, Қырғызстан, Беларусь, Армения) азаматтары жеке кәсіпкерлікті жүзеге асыруға құқылы.
Егер сіз өз кәсібіңізді өзіңіз серіктесіңіз, танысыңыз, досыңызбен бірлесе отырып ақшаларыңызды, біліміңізді салып, ашқыңыз келсе, онда бірлескен бизнес үшін ЖШС (жауапкершілігі шектеулі серіктестік) ашқан дұрыс. Бұл өз Жарғыңыздың болуын талап ететін жағдай. Бұл құжатсыз банктік есепшот ашпайды және мемлекеттік қызмет көрсетуден бас тартады. Бұлай бизнес ешқашан болмайды. Бірақ, ЖШС тіркеу кезінде Жарғы талап етілмейді.
ЖШС аша отырып, кез келген қызмет түрімен айналысуға болады, сонымен қатар қызмет көрсетумен, өңдеумен, өндіріспен айналысуға болады. Қосымша лицензияларды талап ететін белгілі бір қызмет түрлері ғана бар. Мысалы, сіз алкогольді ішімдіктер сатумен немесе құрылыс жұмыстарымен айналысам деп шешсеңіз, бұл жағдайда қызмет түрін жүзеге асыру үшін ЖШС-ке қосымша лицензия алу қажет. Жауапкершілігі шектеулі серіктестік ашу үшін жарғылық капитал да қажет. Ол ЖШС құрылтайшыларының әрқайсысының салымдарынан құрылады және осылайша олардың серіктестіктегі үлесі анықталады. Бұл ақшаны шикізатқа, жалға алуға, коммуналдық қызметке және басқа да шығындарға жұмсауға болмайды. Бұл – тиісуге болмайтын сома. Кризистік сәтте де жарғылық капитал ЖШС шотында қалуы керек. Ол кепілдік депозит ретінде қызмет етеді және компания таратылған жағдайда алынады. Ақша банкроттықтан кейін ЖШС қарыздарын және басқа да міндеттемелерін өтеуге кетуі мүмкін.
Шағын кәсіпкерлік субъектілері үшін салық режимдері
Салық режимі тіркеу кезінде міндетті түрде көрсетілуі тиіс қызмет нысанына байланысты болады. Біздің елімізде салық салудың бірнеше режимдері бар, олардың біреуін таңдағаннан кейін шағын кәсіпкерлік субъектісі тіркеледі. Негізгі екеуін атап өтейік: жалпыға бірдей белгіленген салық салу тәртібі және арнайы салық режимдері. Жалпы белгіленген режим. Жалпыға бірдей белгіленген салық режимін қолданатын шағын кәсіпкерлік субъектісі жыл сайын (келесі жылдың 31 наурызына дейін) жеке табыс салығы бойынша декларация тапсырады. Салық декларациясында 10% ставка бойынша жеке табыс салығы салынатын есепті кезең үшін алынған пайда («кіріс» минус «шығыс») есептеледі. Яғни жалпыға бірдей белгіленген режимде біз өз айналымымызды аламыз – біз бизнеске арналған барлық ресми шығындар мен шығындарды алып тастаймыз – бұл тауарларды сатып алу, жалақы, үй-жайды жалға алу, телефон байланысы, құжатталуы мүмкін барлық нәрселер. Мұның бәрі сізге қымбат болуы мүмкін және сіз 10% салық төлейсіз, бірақ таза табыстан! Жылына бір рет салық төлейміз. Сондай-ақ 1С-де бухгалтерлік есеп жүргізу қажет.
Қазақстанда шағын кәсіпкерлікті қолдау мақсатында Салық кодексінде шағын кәсіпкерлік субъектілері үшін арнайы салық режимі қарастырылған. Шағын кәсiпкерлiк субъектiлерiне арнаулы салық режимiн қолдану үшiн олардың санына, айналымына және қызмет түрлерiне белгiлi бiр шектеулер белгiленген. Патент негізіндегі арнаулы салық режимі жалдамалы жұмысшыларды пайдаланбайтын және тізбеде (18 түр) көзделген қызмет түрлерін жүзеге асыратын жеке кәсіпкер сияқты кәсіпкерліктің түріне ғана арналған. Патенттің ерекшелігі сол, ЖАТ есептелген кірістің 1% мөлшерінде есептеледі, яғни кәсіпкер салықты алдын ала төлейді.
Салық салудың келесі түрі – оңайлатылған декларация негізіндегі арнаулы салық режимі. Оны келесі шарттарға сәйкес келетін салық төлеушілер қолданады: кезеңдегі қызметкерлер саны – 30 адамға дейін; салық кезеңіндегі табыс 24 038 АЕК-тен аспайды. Жеке табыс салығының ставкасы, бұл режим (шығындарды қоспағанда) табыстың 3% құрайды салық ескере кез келген шығындарды есептемегенде бүкіл айналым бойынша төленеді деп ерекшеленеді. Салық есептілігі жарты жылда бір рет ұсынылады. Режимді негізінен сауда, қоғамдық тамақтандыру және басқа да қызмет түрлерімен айналысатын салық төлеушілер пайдаланады. Бақылау-касса машинасын төлемдерді жүзеге асырмас бұрын сатып алу керек, яғни сатып алушылардан төлемді алған кезде сізде салық органында тіркелген бақылау-касса машинасы болуы керек. Кассалық машиналар екі түрлі болады. Қолма-қол ақшаға арналған кәдімгі касса, телефондағы өтініш түріндегі мобильді касса.
Табысты бизнес үшін барлық процестерді басынан бастап зерттеу керек. Мінсіз бизнес-модель, бұл – сіз жақсы білетін нәрсеңізбен, кәсіби тәжірибеңіз бар нәрсемен айналысу және сол салада талантты болу. Сондықтан егер сізде әлі жақсы команда жинау мүмкіндігі болмаса, әртүрлі мобильді қосымшалар мен онлайн құралдар – платформалар көмектеседі. Бұл үшін сіз сыртқы ресурстарды, яғни аутсорсингті пайдалана аласыз. Қарапайым сөзбен айтқанда, аутсорсинг, бұл – келісімшарт негізінде қызмет көрсетуге маманданған басқа фирмаға компания жауапкершілігінің бір бөлігін беру. Бұл сөз ағылшын тіліндегі out – «сыртқы» деген сөзден шыққан.
Күн сайын бизнес жүргізуді оңайландыратын қосымшалар, кейбір қызметтер шығуда. Қазір телеграмма бот, ватсап бот жасау, клиенттердің жазбасына роботтың автоматты түрде жауап беруі сияқты мүмкіндік бар. Негізінде сұрақтар типтік және жауаптар да типтік және бұл, мысалы, қызметкерлерді қысқартуға мүмкіндік береді, сонымен қатар тұтынушыларға қызмет көрсету уақытын қысқартады және бұл клиент үшін өте ыңғайлы.
Мемлекеттен бөлінетін грантпен кәсіп ашуға болады
Жаңадан бастаған бизнесмендерге арналған оқыту бағдарламалары бар, бизнеске арналған оқыту бағдарламасы бар, яғни кәсіпкер түсінбесе, мысалы, SMM немесе бухгалтерлік есеп т.б. порталда оқуға болады.
«Атамекен» Ұлттық кәсіпкерлер палатасы «Еңбек» Нәтижелі жұмыспен қамтуды және жаппай кәсіпкерлікті дамытудың 2017-2021 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасының екінші бағытын іске асыру аясында «Бастау Бизнес» жобасын іске асыруда. Халықтың кәсіпкерлік дағдыларын дамыту, сондай-ақ олардың бизнес жобаларын қолдау. Оқытуға қатысушылар жұмыссыздар, жұмыспен қамтылғандардың жекелеген санаттары болып табылады. Сонымен қатар, жастар, соның ішінде NEET санаттары, жас отбасы мүшелері, аз қамтылған және/немесе көпбалалы отбасылар, еңбекке қабілетті мүгедектер қатысуға басым құқыққа ие. Қатысушы 25 күннен аспайтын мерзімде кәсіпкерлік негіздеріне оқытудан өтеді, оқуды аяқтағаннан кейін қатысушылар оқу процесіне қатысу белсенділігіне және бизнес-жоспарларды дайындауға байланысты сертификаттардың екі түрінің бірін алады (сертификат). Оқуға қатысу, оқуды аяқтағаны туралы сертификат.
Оқуды аяқтағаны туралы сертификат жеңілдетілген пайызбен шағын несиелеу құқығын білдіреді: жылдық 6% немесе оқу барысында әзірленген бизнес-жобаны жүзеге асыру үшін 200 АЕК көлемінде гранттық қаржыландыру алу.
«Бастау бизнес» жобасы ауылдық елді мекендер мен шағын қалалардағы ісін жаңадан бастаған кәсіпкерлерді қолдауға бағытталған шаралар кешенін қамтиды. Бұл бизнес негіздеріне оқытуды, бизнес-жоспарларды әзірлеуге көмек көрсетуді және несиелік және гранттық бағдарламалармен тығыз байланыста бизнес-кеңес беруді қамтамасыз ететін тиімді құралдардың бірі. Сондай-ақ жоба аясында 12 айға іске асырылған жобаларды қолдау қарастырылған. Оқу процесін жүргізу және қатысушыларды қолдау үшін жобаға жыл сайын 200-ге жуық бизнес-тренерлер тартылады.
«Атамекен» Ұлттық кәсіпкерлер палатасы сондай-ақ Қазақстан Республикасының аумағында тіркелген отандық тауарларды, жұмыстарды, қызметтерді өндірушілердің тізілімін қалыптастырады және жүргізеді. Өнеркәсіптік сертификат отандық өндірушіге беріледі. Тізілімге енгізуге өтініш беру үшін doculite.kz сайтында тіркеліп, жеке кабинетте өндірістің аумақтық орналасқан жері бойынша Өңірлік кәсіпкерлер палатасына өтініш пен құжаттар топтамасын тапсыру қажет. Өндіруші ұзарту мүмкіндігімен 3 жылға Тізілімге енгізілген.
Қазіргі таңда кәсіпкерлікті қолдаудың тағы бір бағдарламасы бар. Бұл – «Бизнестің жол картасы – 2025» бағдарламасы, оған сәйкес ол жерде де 5 миллион теңгеге дейін грант алуға болады. Бұл – қазірдің өзінде инновациялық қызметке арналған гранттар. Грант өтеусіз, қайтарымсыз, бірақ ол мақсатты. Оны бизнес-жоспарда көрсетілген мақсаттарға дәл пайдалану қажет. qoldau.kz сайтында тіркелу қажет.
Кәсіпкерлерді қаржылық емес қолдау шаралары
Бизнесмендерге жеңілдікпен несие беру бағдарламалары бар. Мемлекет ісін жаңа бастаған кәсіпкерлерге белсенді қолдау көрсетуде. «Атамекен» АЭС-те «қаржылық емес қолдау шаралары» сияқты қызмет түрі де бар (бұл – барлық республикалық маңызы бар қалаларда орналасқан кәсіпкерлерге қызмет көрсету орталығы). Мысалы, өте шағын командасы бар кәсіпкер қызмет көрсету орталығына келіп, қызмет ала алады, салық жағынан барлығын есептей алады, есеп береді.
«Бизнесті жүргізуге сервистік қолдау көрсету» құралы облыс орталықтарында, Астана, Алматы, Шымкент, Семей қалаларында және моноқалалардағы, шағын қалалардағы және аудан орталықтарындағы Кәсіпкерлер палатасының облыстардағы филиалдарында ХҚО-да, ХҚО филиалында, сондай-ақ қаржылық емес қолдау операторының веб-порталы арқылы онлайн режимінде, өңірлік кәсіпкерлер палаталары арқылы жергілікті жерде офлайн режимінде 19 кәсіпкерлерге қызмет көрсету орталықтарында (ХҚО) жүзеге асырылуда.
ГАУҺАР ТҰРСЫНҚОЖА,
Алматы қаласы
