Азаматтық қорғаныс қоғамдық қауіпсіздік пен төтенше жағдайларды басқарудың маңызды аспектісі болып табылады. Ол төтенше жағдайлар мен зілзалалардың алдын алуға, оларды дайындауға, оларды жоюға және қалпына келтіруге бағытталған іс-шаралардың кең ауқымын қамтиды. Осы міндеттерді тиімді жүзеге асыру үшін азаматтық қорғауға тартылған адамдардың әртүрлі санаттарын оқыту маңызды. Халықтың әртүрлі санаттарын оқыту келесі мақсатта жүргізіледі: төтенше жағдайда әрекет ету жөніндегі дағдыларды сіңіру; Азаматтық қорғау және шұғыл жұмыстарды жүргізу; Өзін құтқару және өзара көмектің негізгі үлгілері мен тәсілдерін білу; Халықтың арасындағы шығындар мен материалдық зияндарды барынша төмендету.
Тұлғаларды оқытудың 4 қыры
Бұл саладағы әртүрлі секторлардағы тұлғаларды оқытудың маңыздылығына тоқтала кетсек.
1. Мемлекеттік органдар және төтенше жағдайлар қызметтері: Мемлекеттік органдар, оның ішінде саясаткерлер мен төтенше жағдайлар қызметінің қызметкерлері азаматтық қорғауда маңызды рөл атқарады. Төтенше жағдайлар кезінде тиімді шешім қабылдау мен ресурстарды бөлуді қамтамасыз ету үшін төтенше жағдайларды басқару, тәуекелдерді бағалау және төтенше жағдайларды жою бойынша күш-жігерді үйлестіру сияқты салаларда мемлекеттік қызметкерлерді оқыту өте маңызды. Төтенше жағдайлар қызметінің персоналы, соның ішінде өрт сөндірушілер, фельдшерлер және құқық қорғау органдарының қызметкерлері төтенше жағдайлардың әртүрлі түрлеріне әрекет ету дағдыларын арттыру үшін тұрақты дайындықтан өтуі керек.
2. Қоғамдастық көшбасшылары мен еріктілер: Қоғамдастық көшбасшылары мен еріктілер азаматтық қорғаудың негізгі мүдделі тараптары болып табылады, өйткені олар ақпаратты таратуда, әрекет ету жұмыстарын ұйымдастыруда және төтенше жағдайлар кезінде зардап шеккен халыққа көмек көрсетуде маңызды рөл атқарады. Төтенше жағдайлардағы байланыс, қауымдастықтың тұрақтылығы және апатқа дайындық сияқты салаларда қауымдастық көшбасшыларын оқыту қауымдастықтардың апаттарға тиімді әрекет ету мүмкіндіктерін кеңейтуге көмектеседі. Сол сияқты, еріктілерді алғашқы көмек көрсетуге, іздеу және құтқару әдістеріне және басқа да тиісті дағдыларға үйрету олардың төтенше жағдайлар кезінде маңызды қолдау көрсету қабілетін арттыра алады.
3. Кәсіпорындар мен маңызды инфрақұрылым операторлары: Кәсіпорындар мен инженерлік коммуникациялар, көлік жүйелері және денсаулық сақтау нысандары сияқты маңызды инфрақұрылымның операторлары азаматтық қорғау күштерінің маңызды серіктестері болып табылады. Қызметкерлерді төтенше жағдайлар кезінде әрекет ету процедураларына, бизнестің үздіксіздігін жоспарлауға және қауіпсіздік шараларына үйрету төтенше жағдайлар кезінде маңызды инфрақұрылымның тұрақтылығын қамтамасыз ету үшін өте маңызды. Кәсіпорындар мен инфрақұрылым операторларын тез қалпына келтіруге дайындау шараларына оқыту апаттардың әсерін барынша азайтуға көмектеседі.
4. Оқу орындары мен денсаулық сақтау мамандары: Білім беру мекемелері, соның ішінде мектептер мен университеттер студенттер мен қызметкерлерді төтенше жағдайларға дайындауда шешуші рөл атқарады. Мұғалімдерді, оқушыларды төтенше жағдайдағы жаттығуларға, эвакуациялау процедураларына және дағдарысты басқаруға үйрету мектеп қауіпсіздігін жақсартуға және төтенше жағдайлар кезіндегі тәуекелдерді азайтуға көмектеседі. Медицина мамандары, соның ішінде дәрігерлер, медбикелер және жедел әрекет ету топтары денсаулыққа байланысты төтенше жағдайларға тиімді әрекет ету үшін медициналық тексеру, дағдарыс жағдайында пациенттерге күтім жасау және инфекцияны бақылау сияқты салаларда арнайы дайындықты қажет етеді. Қорытындылай келе, азаматтық қорғау саласында әртүрлі санаттағы адамдарды оқыту төтенше жағдайлар мен апаттарға тиімді әрекет етуге қабілетті төзімді және дайын қоғам құру үшін өте маңызды. Мемлекеттік органдарға, төтенше жағдайлар қызметтеріне, қауымдастық жетекшілеріне, еріктілерге, бизнеске, маңызды инфрақұрылым операторларына, білім беру мекемелеріне және денсаулық сақтау мамандарына тиісті оқытуды қамтамасыз ету арқылы біз азаматтық қорғау күш-жігерін жалпы дайындық пен үйлестіруді күшейте аламыз. Әртүрлі мүдделі тараптарды қамтитын оқыту бағдарламаларына инвестициялау төтенше жағдайлар кезінде адамдардың өмірі мен мүлкін қорғаудың кешенді және тиімді тәсілін қамтамасыз етеді.
Зерттеулер, кадрларды дайындау – маңызды іс
Жетілдірілген технологиялар мен инфрақұрылым төтенше жағдайларда әрекет ету және қалпына келтіру уақыттарын айтарлықтай жақсартқанымен, бұл шаралардың тиімділігі, сайып келгенде, халықтың қаншалықты ақпараттандырылғанына және дайындығына байланысты. Хабарландыру жүйелері азаматтық қорғау күштерінің алдыңғы қатарында болып, билік органдарына апат немесе төтенше жағдай кезінде қауымдастықтарды жылдам хабардар етуге және жұмылдыруға мүмкіндік береді. Смартфондардағы төтенше жағдай туралы ескертулер, хабар тарату, дабылдар немесе басқа байланыс арналары арқылы уақытылы хабарландырулар келе жатқан қауіптер, эвакуация туралы бұйрықтар, баспана орындары және қауіпсіздік нұсқаулары туралы маңызды ақпаратты бере алады. Әрбір секунд маңызды болатын жағдайларда бұл хабарландырулар өмір мен өлім арасындағы сәттердің маңызын білдіруі мүмкін. Сонымен қатар, халыққа білім беру науқандары қоғамның тұрақтылығы мен дайындығын арттыруда маңызды рөл атқарады. Ықтимал тәуекелдер туралы хабардар болуды арттыру, адамдарға төтенше жағдайлар кезінде қалай тиімді әрекет ету керектігін үйрету және негізгі алғашқы көмек көрсету және төтенше жағдайлар процедуралары бойынша оқыту арқылы білім беру күштері адамдарға өзін және басқаларды қорғау үшін белсенді шаралар қабылдауға мүмкіндік береді. Хабарландыру мен білім беру стратегияларына инвестиция салудың негізгі артықшылықтарының бірі төтенше жағдайлар кезінде дүрбелең мен шатасуды азайтуға мүмкіндік береді. Адамдар жақсы ақпараттандырылған және дайын болған кезде, жағдайды ушықтыратын қорқыныш тудыратын мінез-құлықтардың құрбаны болу ықтималдығы аз. Үздіксіз білім беру бастамалары арқылы дайындық пен төзімділік мәдениетін дамыта отырып, қауымдастықтар апаттарға тиімді әрекет ету және қалпына келтіру үшін маңызды болып табылатын ұжымдық жауапкершілік пен бірлік сезімін қалыптастыра алады. Бұдан басқа, ақпаратқа немесе ресурстарға қолжетімділігі шектеулі халықтың осал топтарына қол жеткізу үшін хабарландыру және білім беру күштері маңызды.
Төтенше жағдайлар мен апаттар жиілеп бара жатқан әлемде адамдарды біліммен және дер кезінде ақпаратпен қамтамасыз ету – бұл өмір мен мүлікті қорғауда тек басымдық емес, моральдық міндет. Осынау халыққа маңызды міндетті Алматы қаласындағы «Азаматтық қорғау саласындағы ұлттық ғылыми зерттеулер, кадрларды даярлау және білім беру орталығы» атқарады.
Азаматтық қорғау Республикалық оқу-әдістемелік орталығы қызметі – біліктілікті арттыру, азаматтық қорғаныс және төтенше жағдайлар саласында басшы құрамдар мен мамандарды дайындау және қайта дайындау; азаматтық қорғау саласында азаматтарға, ұйымдарға әдістемелік көмек көрсету. Орталықтың мақсаты:
- табиғи және техногенді сипаттағы төтенше жағдайлар шарттарында әрекет етуге мемлекеттік органдардың, мекемелердің және ұйымдардың басшы құрамдарын және мамандарын дайындау;
- азаматтық қорғаныс және төтенше жағдайларға басқару органдары дайындық деңгейлерін арттыру.
ҚазҰУ нің (www.kaznu.kz) ТД бойынша ЮНЕСКО кафедрасы осы оқу орталығымен тығыз байланыста.
«Азаматтық қорғау Республикалық оқу-әдістемелік орталығында» жыл сайын 1500-2000 тыңдаушы оқудан өтеді. Бұл істі жүзеге асыруда Орталық ұжымы президент: Е.Т.Қанлыбаев, вице-президент: Б.К.Еңсебаев, Оқыту және даярлау бөлімінің бастығы: Ж.А.Кулумбетова, Оқытушылар: Қ.М.Сейдахметов, М.А.Мархабаев, А.С.Сатарбаева, М.Б.Айнабекова, Л.М.Исабаева, Ж.Е.Есболов, А.Н.Болат қажырлы еңбек етіп келеді.
Азаматтық қорғау саласындағы құтқару бөлімшелерінің басшы звеносы. Оқу бағдарламасында, тыңдаушыларға арналған: психология, медицина, өртке қарсы, сүңгуір-құтқару және парашютті-десанттық дайындық пәндері енгізілген. Осының барлығы оқудан өткен және осы пәндер бойынша машықтанған құтқару бөлімшелерінің басшы звенолары әртүрлі ТЖ кезінде ҚР ТЖМ басқа бөлімшелерімен өзара әрекеттестікте іс жүргізе алады.
Тыңдаушылардың бұл санатын оқыту үшін оқытудың жаңа бағдарламасы жасалған, дайындалған оқу-әдістемелік материалдарынан оқу құралы әзірленген. Тыңдаушыларды оқытудың аса маңызды, тиімді элементтерінің бірі оқу-әдістемелік процесіне команда-штабтық оқу-жаттығуын енгізген. Оқу-жаттығу барысында курсқа қатысушылар шолу кіріспесін алғаннан кейін, арнайы тағайындалған делдалдардың қадағалауымен авариядан, дүлей зілзаладан, апаттардан және басқалардан кейінгі пайда болған жағдайларды өз беттерімен бағалайды, төтенше жағдайларды жоюға шешім қабылдайды, шартты түрде әкімнің, облыс, аудан, қала әкімдері орынбасарларының және басқа (АҚ бастығы, ТЖК төрағасы, эвакокомиссия төрағасы, АҚ және ТЖ қызмет бастықтары және т.б.) лауазымдарын атқаруына байланысты табиғи және техногенді сипаттағы төтенше жағдайларды жою бойынша шаралар жүргізеді, күш және құралдарды топтастыру мәселелерін, олардың арасындағы өзара байланыс пен әрекеттерді сауатты қадағалай отырып, орын алған мәселелерді шешеді. Сондай-ақ, заманауи техникалардың көмегімен, хабарландыру, ақпарат жүйелері ұйымдастырылған, олардың арасында әртүрлі аудио-бейне байланыстар бар, интернет-ресурстар тартылған. Оқу-жаттығуын жүргізу кезінде картамен, шартты белгілермен жұмыс істеу, жергілікті жерді картасыз бағдарлау және азимут бойынша қозғалыс бағаланады. Оқу-жаттығуы оқу-жаттығуына барлық қатысушылар әртүрлі облыстардың аудандарында туындаған төтенше жағдайларды жою бойынша өздері өткізген шаралар туралы қорытындымен аяқталады. Облыс басшылары және делдалдар оқу-жаттығуы барысында болған кемшіліктер мен қателіктерді көрсете отырып, барлық өткізілген жұмысты бағалайды. Мұның тыңдаушылар үшін көп мәселелерді түсінуге, шынайы өмірде болатын төтенше жағдайларды жоюда және сол мәселелерді шешуде маңызы зор. Оқу жүйесіндегі аса маңызды құрамдас бөлігі психологиялық тренингтерді өткізу, слайд шоуларды көрсету болып табылады, бұл тыңдаушылардың оқу процесіне сәтті бейімделуіне және оқу материалдарын меңгеруіне қабілеттендіреді.
АЙГҮЛ ҚОЖАХАН,
Әл-Фараби атындағы
Қазақ ұлттық университеті
Тұрақты даму бойынша
ЮНЕСКО кафедрасының
қауымдасқан профессоры
