Іссапарда жүргенде, әсіресе Солтүстікте, Шығысқа барғанда орыс мектептеріне кіріп, олардың, яғни балалардың мемлекеттік тіл – қазақ тілін меңгеру деңгейін білуге тырысамын. Жоғары сыныптағы оқушыларға қоятын сұрақ біреу: қазақ тілін білесің бе? Менің таң қалатыным он, он бір жылдың ішінде егер шын ниет етсең қандай да бір тілді меңгеріп, ең құрығанда ауызекі сөйлеу дәрежесіне жетуге мүмкіндік те, уақыт та бар. Өкініштісі қанша мектептерге кіріп, жоғарыдағы сауалды қойғанда олар төмен қарайды. Содан қарапайым сауалдарды қоясың. Бәрібір білмейтін адам не айтсын?
Қалайша бұған таң қалмайсың? Қалайша оларға ренжімейсің? Оларға мемлекеттік тілді білуге барлық жағдай, мүмкіндік жасалған. Қазақ тілі пәні сонау бірінші сыныптан бастап оқытылады! Арнаулы ұстаз сабақ береді, үйретеді. Бірақ оқушылар қазақ тіліне тым шорқақ. Неге? Осы сауалды өзіме де, ұстаздарға да, басқа да зиялы қауым өкілдеріне қоямын. Олар иықтарын қиқаңдатады. Ау, бұған нақты, тиянақты жауап беретін пенде бар ма? Содан соң ойланасың. Оның бірнеше себептері болуы мүмкін. Біріншіден, ұстаздардың үйрету әдістемесі әлсіз. Екіншіден, ұстаздың балаларға үйретудегі тәжірибесі аз. Үшіншіден, оқушылар қазақ тілін менсінбейді немесе бұл мемлекеттік тіл деген дардай аты болса да оның өмірде мүлдем қажеттілігі жоғын олар жақсы біледі. Төртіншіден, қазақ тілі пәні нағыз, негізгі пән ретінде қарастырылмаған. Бесіншіден, оқушылардың ол пәнге деген жауапкершілігі аса жоғары болмағандықтан, сондай-ақ ұстаз директордың қысымымен қазақ тілін білмесе де оларға жоғары бағаны қоюға мәжбүр.
Негізгі себеп біздіңше билікте жатыр. Билік өзінің мемлекеттік тілге деген мәжбүрлікті тудыруға қауқарсыздық танытып отыр. Отыз жылда мемлекеттік тілді аю да үйренетіні айдай анық нәрсе. Бірақ орыс мектебіндегі оқушылар түгіл үлкендердің өзі Өмір сабағына онша мән бермей отыр. Жауапкершілік жоқ. Немқұрайдылық бар. Билік тағы да халықтың маңдай терімен келген ақшаға жаны ашымайды. Өтірік, жалған, қауқарсыз бағарламаларды ойлап тауып, оны өздері орындамайды. Міне, қандай парадокс! Ал ол бағдарламаларға миллиардтаған қаржы бөледі. Бірақ «баяғы жартас – бір жартас» демекші мемлекеттік тілді үйрену бір орында тапталып тұрғанына қаншама уақыт өткенін бағамдай беріңіз.
Тағы да басты мәселе билік мемлекеттік тілде сөйлемейді. «Балық басынан шіриді» демекші Президентіміздің өзі орыс тілінде сөйлегенді жақсы көреді. Содан соң мемлекеттік тілдің жағдайы қайдан оңсын! Орыс, аралас мектептерінде де, парламентте де, ресми жиналыстарда да орыс тілі төрде отырады.
Жаңа Қазақстанды құру мемлекеттік тілдің мәртебесін көтеруден басталуы тиіс. Әйтпесе ешқашан жаңармаймыз. Жаңару балабақшалардан, мектептерден басталсын! Әйтпесе... әйтпесе...
