Көптен көрінбей кеткен Иманғали Тасмағамбетов күні кеше youtube арнасында 6 минуттық бейнеүндеу жариялады. Аз ғана уақытқа көп дүние сыйдыруға тырысыпты. Халыққа назы мен базынасын айтыпты. Ел ағасы жасына жеткен Тасмағамбетов әлеуметтік желідегі ағайынның өзіне қарата айтқан өкпе-ренішіне, ғайбаттарына, әсіресе қазақты орысқа сатты, Украинаға қазақтан әскер жіберуге күш салып жатыр деген айыптауларға жауап беріпті. Біз де тыңдап шықтық. Бір сөзінен ықтық, бір сөзінен бұқтық. Не айтқысы келгенін ақырында ұқтық.
«Бақсам бақа екен» демекші, бақсақ әңгіменің ауаны әріде жатқан сияқты. 6 наурызда Иманғали Тасмағамбетов Ресейдің «Известия» газетіне берген сұхбатында «егер Еуропа елдері Украинаға әскер кіргізсе, ҰҚШҰ халықаралық келісімдерге сәйкес өзінің көмегін ұсына алады, бұл әрекет ұйымның жарғысына және барлық мүше мемлекеттердің келісіміне негізделген» деді. ҰҚШҰ бас хатшысының бұл сөзі қазақ қоғамында наразылық тудырды. Әлеуметтік желіде Имекеңнің «ит терісін басына қаптаған» қауым пайда болды. Бәрі дерлік қазақ. Тасмағамбетовты бұған дейін де «ресейшіл» деп кінәлайтындар бар еді.
Оған да себеп табылған. 2024 жылы 21 қарашада Ресей алғаш рет құрлықаралық зымыранымен Украинаға соққы жасағанда 27 қарашада орыс басылымдарына сұхбат беріп: «Ресей жаңа зымыран жүйесін сынақтан өткізуге мәжбүр болды», – деді. Бұл да қазақ қоғамының наразылығын туғызып, бұлқан-талқан еткен.
Иманғали мырза атына заты сай иманды азамат, негізі. Оның Астана қаласының әкімі болып тұрған кездегі мына сөзі көптің көкейінде жүр. Мешіттен шығатын азанның дауысына наразы болған өзге ұлт өкілінің азан дауысының бес рет шақырылатыны мазасын алып жүргенін білген Иманғали Нұрғалиұлы: «алтыншы рет азан шақырса, маған айтыңыз», – деп жауап берген...
Бұл кісіні танымайтын қазақ жоқ. Бар ғұмыры лауазымды қызметте өтті. Кешегі қылышынан қан тамған Кеңес заманында қызыл комсомолдың жетекшісі болды. Одан тәуелсіздік алған кезеңде Назарбаевтың «өнімі» болып, биліктің ұшар басына көтерілді. Назарбаевқа бірнеше рет көмекші болды. Облыс та басқарды, Алматы мен Астананы да уысында ұстады. Үкіметті де тізгіндеді. Мемлекеттік хатшы, министр болып мінбелерден сөз айтты. Ресейде елшілікте болып, екі елдің ынтымағына үлес қосты. Айта берсек, армансыз адам. Шайқап ішті, шалқалап төкті. Басына қонған бақыт құсын мәпелеп ұстады. Аспады, саспады, таспады. Шетелге қашпады. Жардың жиегін баспады. Өзін сабырлы ұстады...
Қазақтың тілінің майын тамызып, төгілтіп сөйлегенде тебіренбейтін қазақ аз ғой. Шешендігі, көсемдігі бір төбе!
Осындай тұлға Назарбаев биліктен кеткен соң, біраз уақыт еленбей қалды. Тасада қалып, көрінбей кетті. Іздегендер де болды, үмітін үзгендер де болды. Себебі екінші Президент болуға лайық адам осы Тасмағамбетов деген сөздер жиі-жиі айтылып жүрді. Алайда көптің емес, биліктің таңдауы (Назарбаевтың қолдауы) оған емес, Тоқаевқа түсті. Осыдан кейін бақыт құсы оның басынан ұшты. Ол да тәубесіне түсті. Босқа сарп етпеді күшті. Аңысын аңдап жата берді, шығармай сырын ішкі.
Иә, Тасмағамбетовтың тәуелсіздік жылдарындағы елге сіңірген қызметінде қателіктері мен кемшіліктері итжығыс түсіп жатқаны рас. Себебі пенде ғой. «Біріншіні» мақтауда алдына қара салмағаны да шындық. Әсіресе Назарбаевты мақтау жарысында «қазақ даласында өткен 128 хан мен қағанның 15 ғасыр бойы іске асыра алмаған армандарын небәрі 25 жылда жүзеге асырды» дегені ел есінен шыға қоймағаны анық.
Алматы қаласының әкімі болып тұрғанда «Бақай» мен «Шаңырақ» шағын ауданындағы қарапайым қазақтардың үйлерін бульдозермен сүзіп қиратқаны тарих бетінде қатталып тұр. Үкіметті басқарып тұрғандағы жер мәселесін көтеріп, артынан депутаттарға өкпелеп отставкаға кеткені де ел жадында.
Қайтейік, Тасмағамбетов ұлтын сүйген ұл болса да, қасаң жүйеге құл болған азамат. Қазақша қанша төгілтіп сөйлегенімен, сол қазақтың тілінің мәртебесінің көтерілуіне күші жетпеген тұлға!
Игі істері де баршылық. Соның ішіндегі шоқтығы биігі Иманғали Тасмағамбетов бастаған тарихшылардың Моңғолия Республикасына жасаған экспедицияларының арқасында 2000 жылы Күлтегін тасын Қазақстанға жеткізуі еді. Осы және өзге де жұмыстары үшін Иманғали Тасмағамбетов ЮНЕСКО-ның «Жібек жолы» атты медалімен марапатталған.
Одан кейінгі тағы бір ерен еңбегі – қазақ әдебиет мен руханиятына көңіл бөліп, көптеген жазушылар мен қайраткерлерді баспанамен қамтамасыз етуі. Тағы айтамыз, Тасмағамбетов жақсылығы мен жамандығы текетірес тұрған тұлға! Өмір сүрудің өлшемін білетін, өлетін жерін білетін, керек кезінде ұлтын да сүйе алатын, көңіл жықпастыққа салынса, жамандыққа да қия алатын шенеунік...
Бүгіндері ҰҚШҰ бас хатшысы Иманғали Тасмағамбетовке тіл бітірген әлеуметтік желінің әлеуетіне сүйсінбей көр! Әлеуметтік желіде тараған «Қазақстан әскері Украинаға жіберіледі» деген жалған ақпаратқа үнсіз қалмай, Тасмағамбетов өзіне тағылған айыптауларға ашық түрде қарсы шығыпты.
Youtube арнасында таралған видеода Тасмағамбетов өзінің өмір жолын, мемлекеттік қызметтегі тәжірибесін атап өтіп, елдің мүддесін әрдайым жоғары қойып келгенін жеткізіпті. Ол өзінің қазақ мәдениетіне жақын, ұлттық тәрбиені бойына сіңірген адам екенін, сондай-ақ әлеуметтік желіде тараған жалған ақпараттарға қарсы жауап беруге шешім қабылдағанын мәлімдепті.
«Әлеуметтік желіге сенген кейбір адамдар үндемегенді басқа теуіп, табанына тастауға даяр, жағадан алып, жаныштауға құмар екендігіне көзім әбден жетті. Сондықтан да азды-көп абырой, атымды болымсыз ортаның саудасына салмай, барша айып таққыш жаранға бір жауабын берсем деп шештім», – дейді Тасмағамбетов.
Тасмағамбетов өзін «ресейшіл» деген айыптауларға жауап бере отырып, бұл сөздерді «жел айдаған дәнсіз қауызға» теңеді. Ол халықаралық әскери ұйымдардағы қызметі арқылы елінің қауіпсіздігін қорғап жүргенін алға тартты.
«Туған жеріне салмағы жоқ, жел айдаған дәнсіз қауыз тәрізді кейбір бақытсыз жандар үшін мен ресейшіл, сатқын екенмін. Сонда қалай?! Келісім сөздің күші емес, зымыранның мысы басып тұрған мына заманда халықаралық әскери ұйымға туған елімнің атынан барып, қауіпсіздік үшін отқа, мүдде үшін суға түскенім үшін бе? Егер дәл солай болса, онда мен заманында «орысшылсың» деп айыпталған ұлы Абайдың сөзімен қайырайын: «Адамнан надан артпас ұққанменен, Тағдыр көрмей қоймайды бұққанменен» дейді. Яғни, жүрегің азаптан жарылайын деп тұрса да, қадіріңді білмегеннің алдында еңсеңді түсірме деген. Сондықтан түсінгендерді бағалап, түсінбегендерді саралап өтетін өмір бұл», – деді ҰҚШҰ бас хатшысы.
Иманғали Тасмағамбетов «өз қазағын соғысқа тартпақ» деген айыптауларға да қарсы шықты. Бұл пікірлерді «қасаң әңгіме» деп атап, қоғамды салқынқандылықпен және ақылмен ойлауға шақырды. Тасмағамбетовтың айтуынша, әлеуметтік желіде жалған ақпарат тарату өте оңай, бірақ оның салдарына жауап беру және ар алдында есеп беру әлдеқайда қиын.
«Осыдан кейін өз қазағын соғысқа тартып жатыр деген қасаң әңгімеге қалай шыдайсың?! Білем, тұтас ойдан оймақтай сөзді жұлып алып, жаранға жар салатындар болған, бола да бермек. Өз тарапымнан халқыма айтарым, ағайын, не нәрсеге де ақылмен қарайық. Ал ақылды сақтайтын мінез деген сауыт бар, сол мінез бұзылмасын. Әрине, әлеуметтік желіде отырып мән-жайды анықтамастан жалған ақпарат тарату өте оңай. Қиыны – ар алдындағы жауап. Әбіш Кекілбаев ағамыз айтпақшы, арлы адам – ең күшті адам, – деді ол.
PS:
Бір заманда ел басқарған, елдің сенімін арқалаған Тасмағамбетов секілді қайраткердің мың құбылған мына ғасырда қателесуге еш хақы жоқ. Отыз тістен шыққан сөздің отыз рулы елге тарайтынын басқа білмесе де, Иманғалидың білмеуі мүмкін емес. Саясат деген сайқалдың ығына жығылып, кей сөзін бұғынып айтуы да кәдік. Оны түсінуге болады. «Ұрының арты қуыс» дегендей, қуыстанып, ел алдына шықса, күнәсі ауыр.
Youtube арнасында ақталғандай кейіп танытып, ағынан жарылуы көпшілікті күмәнді ойға қалдырғаны рас. «Ақ болсаң ақталма» дейді атамыз қазақ! «Аққа күйе жұқпайды» деген де бар. Иманғали секілді Кеңес дәуірін көрген, тәуелсіз елде екі бірдей Президенттің көзін көрген шенеуніктің әлеуметтік желідегі еріккен қауымның «қауып» сөйлеген, ашулы жұрттың кіжініп сөйлеген, отыз жылда еңсесі көтерілмеген қазағының тебініп сөйлеген сөздеріне төзе алмай, «тарқатыла кетуінде» бір гәп бар-ау.
Әйтпесе билік тізгінін ұстап тұрған отыз жылға жуық уақытта «сызықтан аттап», «ел сенімін ақтап» халықтың алдына шығып уәжін айтуға не кедергі болды екен? Әлде көзін шел басты ма?
Қалай десек те, Тасмағамбетов те жұмыр басты пенде. Нағыз қазақ баласы. Қателігі де бір басына жетеді. Жетістігі де біршама. Оны уақыт таразылайды. Тарих бағасын береді. Бұл жалғанның қызығы мен шыжығы сол ғой.
Билік дегеннің өзі шашылған тары секілді дүние. Кейде еркіңнен тыс, тоқпағы күшті біреудің тауығы болып шақырып, тарысын да жеуің мүмкін...
Нағашыбай ҚАБЫЛБЕК
