Сапа менеджменті жүйесі ұйымның, өнімнің немесе қызметтің үйлесімді болуын қамтамасыз етеді. Оның төрт негізгі компоненті бар: сапаны жоспарлау, сапа кепілдігі, сапаны бақылау, сапаны жақсарту.
Сапа менеджменті тек өнімге ғана емес, бағытталған қызмет сапасына, сонымен қатар оған қол жеткізу құралдарына да байланысты. Сапа менеджменті сапа кепілдігі мен процестерді бақылайды, сондай-ақ бірізділікке қол жеткізу үшін өнімдерді пайдаланады. Тұтынушының қалағаны және ол үшін төлеуге дайын болуы сапаны анықтайды. Бұл нарықтағы белгілі немесе белгісіз тұтынушыға жазбаша немесе жазбаша міндеттемеболып табылады. Осылайша, сапаны мақсатты пайдалануға жарамдылығын немесе өнім өзінің мақсатты функциясын қаншалықты жақсы орындайтындығын анықтауға болады.
Сапа менеджменті – бұл жақында пайда болған құбылыс, бірақ ұйым үшін маңызды. Өнер және қолөнерді қолдайтын өркениеттер тұтынушыларғаәдеттегі тауарларға емес, жоғары сапа стандарттарына сәйкес келетін тауарларды таңдауға мүмкіндік берді. Өнер және қолөнер шеберлеріне немесе суретшілерге жүктелген міндеттерде олар өздерінің студияларын басқарып, басқаларды жаттықтырады және қадағалайды. Қолөнершілердің маңызы кеми бастады, өйткені жаппай өндіріс және қайталанатын жұмыс тәжірибелері пайда болды. Мақсат – бірдей тауарларды көптеп шығару.
АҚШ-та бұл тәсілдің бірінші жақтаушысы Эли Уитни, ол мушкеттерге арналған бөлшектерді өндіруді ұсынған (бір-бірімен алмастырылатын), сол себепті бірдей компоненттер шығарады және мушкет құрастыру сызығын жасайды.
Фредерик Уинслоу Тейлор – өндірістік тиімділікті жақсартуға ұмтылған инженер-механик. Оны кейде «ғылыми басқарудың атасы» деп те атайды. Ол тиімділік қозғалысының интеллектуалды жетекшілерінің бірі болды және оның тәсілінің бір бөлігі сапа менеджментін, соның ішінде стандарттау және жетілдірілген тәжірибелерді қабылдау сияқты негіздерді қалады. Генри Фордтың құрастыру желілері сапа менеджменті процедураларын қолданысқа енгізуде де маңызды болды. Германиялық Карл Бенцті көбінесе «өнертапқыш» деп атайды. Ол автомобильқұрастырып, өндірістік тәжірибеде қолдана бастады. Дегенмен шынайы жаппай өндіріс екінші дүниежүзілік соғыстан кейін Фольксвагенде басталды. Осы кезеңнен бастап Солтүстік Американдық компаниялар көбінесе тиімділікті жоғарылатумен төмен шығындарға қарсы өндіріске бағыттады.
Э.Д.Уильям алғаш рет 1924 жылы ұсынылған статистикалық әдістерді қолданып, өндіріс үшін сапаны бақылау әдісін құру арқылы сапа менеджменті эволюциясында үлкен қадам жасады. Бұл оның сапаны статистикалық бақылау жөніндегі тұрақты жұмысының негізі болды. Эдвардс Деминг кейінірек екінші дүниежүзілік соғыс кезінде Америка Құрама Штаттарында процестерді басқарудың статистикалық әдістерін қолданды, осылайша оқ-дәрілер мен басқа да стратегиялық маңызды өнімдерді өндіру сапасын жақсартты.Тұтынушылардың қанағаттануы сапа менеджментінің негізі болып табылады. Олардыңқажеттілігін ескермей, миллион долларлық компанияны құру, сайып келгенде, кірісті төмендетеді.
Сапа менеджменті бойынша көптеген кітаптар бар. Соның ішінде сапалы мәдениет, білімді басқару маңыздылығы, көшбасшылықтың жоғары сапаға жетудегі рөлі сынды тақырыптармаңыздырақ. Сапаны басқарудың қазіргі заманғы концепцияларына СМЖ, TQM, TQC, CWQC(Company Wide Quality Control), ИСО сияқты негізгі түрлері жатады.
TQC - деңгейі жоғары, экономикалық тиімді және тұтынушының талаптарын толық қанағаттандыратын өнімдер мен қызметтерді қалыптастыру, қолдау және жақсартуды ұйымдастыру кезінде адамдардың әр түрлі топтарының үйлескен әрекеттерін қамтамасыз ететін тиімді жүйе.
CWQC - фирманың әрбір бөлімінде әрқызметкердің сапаны басқаруды іс жүзінде оқып игеруін және оған қатысуын қамтитын жүйе. Бұл жүйе TQC жүйесіне қатысты кезеңдерді өзінің құрамына енгізеді.
TQM - бұл кәсіпорын қызметінің барлық шеңберінде барлық деңгейдегі қызметкерлер мен басшылықтың қатысуымен және техникалық мүмкіншіліктерді ұтымды пайдалану кезінде зерттеулер мен жасап дайындаудан бастап сатудан кейінгі қызмет көрсетуге дейін сапаны басқару жүйелері мен әдістерін әр жақты бағытталған және тиімді үйлестірілген пайдалануды қарастыратын тұжырымдама.
TQM - бұл теориялық пән емес, үш құрамдас бөліктен тұратын сапаны арттыру процесін басқару технологиясы:
Түбірлік жүйе талдау және зерттеу үшінқолданылатын әдістер мен құралдар. Бұл әдістердебақылау статистикалық ыңғайға, белгіліматематикалық аппараттарға негізделген, солсебептен барлық кәсіпорындарда пайдаланылады.
Техникалық қамтамасыздандыру жүйесі. Бұлқызметкерлерді осы құралдарды және олардыдұрыс пайдалану жолдарын үйретуді қамтамасызететін тәсілдер мен бағдарламалар. Бұл жүйе әркәсіпорынның орналасқан елінің ерекшеліктерінбелгілейді, сол елдің ұлттық мәдениетімен жәнедәстүрімен байланысты.
Сапаны жалпы басқаруды жетілдіру және дамужүйесі әр ел үшін өте ерекше болып табылады, оған ұлттық ерекшеліктер, экономикалықзаңнамалар өте қатты әсер етеді.
СМЖ - бұл тікелей немеске жанама ықпалететін компания қызметінің аспектісін басқаружүйесі.
СМЖ - ИСО халықаралық ұйымыстандарттарының формулаларымен жасалады.
СМЖ-ны құру үшін өнеркәсіп басшысыныңстратегиялық шешімі қажет, себебі бұл өнеркәсіптібасқаруда және жұмыстарды ұйымдастырудамаңызды ықпал етеді. СМЖ басқарушы жүйе, яғнибұл жүйені кәсіпорын басшысы мен кәсіпорынменеджменті ішкі басқару тапсырмаларын шешудеқолданады. Оның сол кәсіпорынға сай ұйымдасуқұрылымы, әдістемесі, ресурсы және процесіболуы керек. СМЖ бұл басқа кәсіпорынға тәуелді емес және өзгеріске ұшырамайды. СМЖ – кәсіпорынды басқару жүйесінің бір бөлігі, ол сол кәсіпорында жасалып, өз ішінде өсуі, дамуы керек. СМЖ жүйесін мұқият ойлап, жоспарлы түрдеұйымдасып дайындау керек. Тауардың сапасынүнемі қадағалап отыру өте маңызды. Өйткені еңалдымен тұтынушыны сапалы өніммен қамтамасызету СМЖ-ның басты мақсаты. СМЖ қауіптітауардың көзін жойып, сапалы және барлықнормивтік актілерге сәйкес тауар шығаруғакөмектеседі. СМЖ қолдана отырып, тауардыңжақсы сатылымға шығарылуын қамтамасыз етеді.
