Журналистика – қоғамның тынысын жазып отыратын тірі ағза іспетті. Уақытпен үндесіп, заман талабына сай түрленіп отыратын бұл сала әр елде өзіндік ерекшеліктермен дамиды. Әлемдік журналистика мен қазақ журналистикасы – бір кәсіби жүйенің екі бөлігі болғанымен, тарихи, саяси, мәдени контекстер тұрғысынан елеулі айырмашылықтарға ие. Әлемдік журналистика, әсіресе Батыс елдеріндегі медиа жүйе, еркіндік пен бейтараптық принциптеріне негізделеді. Мұнда журналист – қоғамның "төртінші билігі" ретінде қабылданады. Яғни, билік пен халық арасындағы делдал ғана емес, сонымен қатар қоғамдағы әділетсіздікке қарсы тұратын дербес күш. АҚШ, Ұлыбритания, Германия секілді елдерде журналистік зерттеулер кең таралған, бұқаралық ақпарат құралдары саяси және экономикалық процестерге ықпал ете алады. Мұндай жүйеде журналистердің кәсіби құқығы заңмен қорғалып, сөз бостандығы негізгі демократиялық құндылық ретінде бағаланады. Ал қазақ журналистикасы өзінің даму жолында бірқатар тарихи кезеңдерден өтті. Ежелгі дәстүрлі ауыз әдебиетіндегі шешендік өнер мен батырлар жырынан бастап, ХХ ғасыр басындағы "Айқап", "Қазақ" сияқты басылымдар арқылы ұлттық мүддені көтеруге бет бұрды. Бұл кезеңде қазақ журналистикасы ағартушылық бағытты ұстанып, ұлттың оянуына себепкер болды. Кеңестік кезеңде журналистика партиялық насихат құралына айналып, шынайылық пен сын айту мүмкіндігі шектелді. Тек тәуелсіздік алғаннан кейін ғана қазақ журналистикасы еркін даму жолына түсті. Дегенмен бүгінгі күнге келсек, қазақ журналистикасы мен әлемдік журналистика арасында бірнеше маңызды айырмашылықтар сақталып отыр. Біріншіден, құрылымдық ерекшеліктер. Әлемде журналистика нарықтық жүйеге негізделсе, Қазақстанда көптеген БАҚ әлі де мемлекет қолдауына тәуелді. Бұл жағдай олардың тақырып таңдау еркіндігіне және сын айту мүмкіндігіне шектеу қоюы мүмкін.
Екіншіден, тақырыптық басымдықтар. Әлемдік медиа қоғамның түрлі салаларын: экология, адам құқықтары, инновация, ғылым, әлеуметтік теңсіздік мәселелерін тереңірек көтерсе, қазақ журналистикасында ресми жаңалықтар мен мемлекеттік шараларды қамту, мәдени-ұлттық тақырыптарға басымдық беру жиірек кездеседі. Әрине, бұл ұлттық ерекшелікті көрсететін жақсы қыр, алайда қазіргі жаһандық мәселелермен үндесу жеткіліксіз.
Үшіншіден, аудиториямен байланыс тәсілі. Дамыған елдерде журналистика цифрлық трансформацияға толық бейімделіп, дербес медиа платформалар, подкасттар мен әлеуметтік желі арқылы тікелей байланыс орнатуға көшті. Қазақстанда да бұл үрдіс басталғанымен, ақпаратты тек ресми сайттар мен теледидар арқылы тарататын дәстүрлі тәсілдер әлі де басым.
Қорыта айтқанда, әлемдік және қазақ журналистикасы арасында тарихи, құрылымдық және тақырыптық айырмашылықтар бар. Дегенмен, қазіргі заманда бұл айырмашылықтарды азайтып, қазақ журналистикасын жаһандық стандарттарға жақындату – уақыт талабы. Ол үшін журналистердің кәсіби біліктілігін арттырып, ақпарат еркіндігін қамтамасыз ету, сондай-ақ аудиториямен жаңаша форматта жұмыс істей білу – басты міндеттердің бірі.
“Тұран” университетінің ‘’Журналистика’’ мамандығының 4- курс студенті: Назерке Зайфун
