Журналистика десе көз алдымызға келетіні жаңалықтар , экранның арғы жағында ақпарат беретін тілші , микрафон. Ал ерте заманда ақпаратты тарату қазіргідей болмаған әлі технология тұрғысыннан жетілмеген заманда “Журналистика қалай дамыды , халықтың көзін ашып көкірегін оятқан кім?!
Қазір Нәзипаны танитындардың қарасы аз. Мен кімді үлгі етемін , шын мәнінде нағыз журналист қандай болу керек , бүгінгі ұрпақ пен келешекке насихаттау сіздің hәм менің міндетіміз. Қазақ қыздарының арасында Нәзипа Құлжанова ХХ ғасырдың оқу-өнерге ынтасы биік , білімге құштар өзі біліп қана қоймай халық ағарту ісіне араласып , алған білімін елге үйретіп қараңғы халықтың көкірек-көзін ашу жолында аянбай еңбек еткен нәзік жанды қайсар қыз. Нәзипа Сегізбайқызы 1887 жылы Торғай облысы, Жангелдин ауданында қазіргі «Торғай» кеңшары жерінде дүниеге келген. Балалық шағы қазақ ауылында, еңбекші бұқараның ортасында өткен. Ол Торғай қаласындағы қазақтың тұңғыш ағартушы-педагогі, демократ, ақын-жазушысы Ыбырай Алтынсарин іргесін қалаған орыс-қазақ мектебін бітірген. Он бес жасында әйелдер училищесінде мұғалімнің көмекшісі болып еңбек еткен. Оның мықтылығын , даналығын істеген істері , бүгінгі күннің жемісі дәлелдейді. Ол “ Әйел мәселесін одаққа дейін көтерген , әйел денсаулығы үшін жанұшыра еңбек еткен. Әкесі қалың малға беріп жібергенде өз еркіндігі үшін күресіп қалаған азаматына қосылған дана әйел”. Ерлі-зайыпты Нәзипа мен Нұрғали Құлжановтар халықтың рухани дүниесіне өлшеусіз үлес қосқан адамдар. Нұрғали және Нәзипа Құлжановтар, озық ойлы, биік мәдениетті жаңашыл жайсаң жандар еді. Олар қоғамдық саяси кітаптарды көп оқып, көркем әдебиет, әсіресе орыс классиктерінің шығармаларынан рухани нәр алған білімді, білгір ұстаздар болды. Сондай-ақ, олар екі тілде (орыс-қазақ) бірдей таза сөйлейтін шешен кісілер еді. Сондықтан да олардың есімін «қос қарлығаш» деп халық үлкен құрметпен атайтын. Ұстаздық жұмысты атқара жүріп , этнография тақырыбын зерттеп, мақалалар жазып, талантын танытқан Нәзипа 1913 жылы Орыс география қоғамының Семей бөлімшесіне, «Азамат серіктестігі» ұйымдарына мүше болады. Ұлы ақынның көзін көрген Нәзипа , Абайдың көзі өткен бетте араға он жыл салып кешін жасады , дүйім елге оның еңбегін насихаттады , дара тұлға деді. Нәзипа Абайды қазаққа танытқан зиялылардың бірі болды. Жазушы, драматург,
Жүсіпбек Аймауытов
«Айқап» журналына бұл туралы: «Біздің қазақта ұлтқа қызмет еткен әйелдің алды Нәзипа ханым болып шежіреде жазылуы тиіс» деп жоғары баға берген. Нәзипа Құлжанова 1923 жылы мектепке дейінгі тәрбие мен білім беру жайлы «Мектептен бұрынғы тәрбие» атты әдістемелік кітабын жазған. Бұл Қазақстан оқу комиссариатының тәрбие бөлімінің нұсқауымен және арнайы тапсырысымен жазылған алғашқы авторлық туынды.
Осы кітапқа алғысөз жазған қазақ халқының ұлы перзенті Ахмет Байтұрсынұлы:
«Заман амалының жарысынан, заман көшінің қатарынан қалмай өмір сүру үшін бүгінде адамға көп өнер– білім даярлау керек» деп жазған. Н.С.Құлжанованың ағартушылық, ұстаздық, қайраткерлік еңбегінің тағы бір ірі көрінісі 1927 жылы Қызылорда қаласында 5000 данамен басылып шыққан – «Ана мен бала тәрбиесі» кітабы. Бұл кітап педагогтарға, тәрбиешілерге, ересектер мен балалар дәрігерлеріне әдістемелік кітап ретінде ұсынылған. «Баланы ауырудан сақтандыру» атты еңбегінде ана мен оның перзентін дерттен сақтандыру жолдары, баланы бағу, күту, тамақтандыру турасында ой толғайды. Бала тәрбиесіне байланысты сындарлы пікірлерін түсінікті, өрнекті кестелі тілмен, айтпақшы ойын жан-жақты түсіндіре келіп жеткізеді. Н.Құлжанованың тағы бір қыры – ол қаламы аттай желген сөз зергері – публицист, жазушы әрі аудармашы болған. Н.Құлжанова - қазақ қыздарынан шыққан тұңғыш журналистердің бірі. Күйеуі қайтыс болғаннан кейін Семейден Ақмолаға кетіп , С.Сейфуллин басшылық еткен “
«Еңбекші қазақ» газетінің редакция алқасының мүшесі болып, “Қызыл Қазақстан”, “Әйел теңдігі”журналдарында жауапты қызмет атқарған. Айқап», «Қазақ», «Бірлік туы», «Алаш» басылымдарында оқу-ағарту мәселелері туралы мақалалар жариялаған, сонымен бірге қазақ әйелдерінің тағдырына қатты зейін аударған.
Нәзипа Құлжанова – республикада әйелдер қозғалысына ірі қозғау салған және көптеген ауылдық, губерниялық, уездік комитеттерде әйелдер бөлімін аштырған қайраткер. «Қазақ әйелінің қазіргі тіршілігінің ең күшті тілегі – ана болып, бала өсіре білу һәм қазақ ел шаруасында мағыналы болу. Бұл міндеттерге жеткізетін тура жол – оқу, өнер, кәсіп» деп жазған Нәзипа Сегізбайқызы өз еңбектерінде. Қаламы ұшқыр жазушы Нәзипа Құлжанованың әйел тақырыбына арналған «Маржан», «Есіл қыз- ай!» сияқты көркем әңгімелерімен қатар қазақта ең алғаш Абайдың «Желсіз түнде жарық ай», Ыбырайдың «Көктем» өлеңін, Ғ.Мүсірепов шығармаларын орысшаға аударуы ол кез үшін ерекше жағдай болған және орыстың классикалық әдебиетінен аудармалары да баршылық. Сол кезде даңқы шығып тұрған Н.Құлжановаға ұлт зиялылары А.Байтұрсынов, С.Торайғыров, С.Сейфуллиндер өлең арнап жазған. Қайраткер, журналист Нәзипа Құлжановаға таза көңілмен, ағалық мейіріммен арнап Сұлтанмахмұт Торайғыров:
Ардақты, бар Нәзипа деген ханым, Газет, журнал жүзінде жұртқа мәлім. Оқыса сондай әйел шығар ед деп, Оқығандар бағалар сөздің дәмін,
Неше күн қыдырсаң да таба алмассың Семейдің одан өтер адам жанын. Ақ көңіл, мінезі оңды, жүзі жарқын, Ынтасы жеткізбекке әйел халқын. деген шумақтары бар арнау
өлең жазған. Нәзипа Сегізбайқызы Құлжанова өнерпаз адам болған. Ыбырай мен Абайдың шығармашылығына байланысты ойын-сауық кештерін өткізіп, Семей облыстық театрынының негізін салған. Ең маңыздысы - ол кісінің әншілігі ғана емес, қазақ әндерінің нотаға түсуіне көмек көрсетуі еді. Нәзипа
Александр
«Ғайни-ай,
«Қыздардың
«Жылқылы бай» әндерін жаздырған. Бұл әндер кейін А.Затаевичтің «1000 песен казахского народа» атты кітабына еніп, қазақ өнерінің алтын қазынасына айналды. Әдетте “Сегіз қырлы , бір сырлы “ теңеуін ер азаматтарға арнаса , мен елдің елеулісі , халықтың қалаулысы Нәзипа Құлжанова арнағым келеді. Нәзипаның бойында бірнеше өнер қатар қалыптасқан. Тілшілік , ақындық, жазушылық, өнерпаздық, тіпті дәрігерлік қасиеті де болған. Бойындағы әр өнер саласына туынды жазған тұңғыш журналист қыз. Нәзипаның өмір жолы қысқа болса да әйел затына Журналистиканың төрінен ойып тұрып орын алып берген қайталанбас тұлға.
Тұран” университетінің ‘’Журналистика’’ мамандығының 4- курс студенті: Назерке Зайфун
