Жер қатынастары деп, негізінен, мемлекеттік билік органдары, жергілікті өзін-өзі басқару органдары, заңды тұлғалар, азаматтар арасындағы жерге меншік, пайдалану және билік ету, сондай-ақ жер ресурстарын мемлекеттік басқаруға қатысты әлеуметтік қатынастарды айтады.
2021 жылы 30 маусымда Мемлекет басшысы «Жер қатынастарын дамыту мәселелері бойынша Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Қазақстан Республикасының заңына қол қойды.
Әзірленген заң жобасының мақсаты – жер заңнамасын жетілдіру, ауылшаруашылық мақсатындағы жерлерді жалға беру институтын реттеу және жерді пайдалану мен қорғауға мемлекеттік бақылауды күшейту.
Республикалық кәсіподақ ұйымы төрағасының орынбасары Нұрлан Өтешев:
«Жер қатынастарын реттеу – Қазақстанның тәуелсіздігі мен қауіпсіздігінің өте маңызды мәселесі. Біз Мемлекет басшысының бірінші кезекте шетелдік азаматтарға, Қазақстан азаматы емес этникалық қазақтарға жер сатуға тыйым салу мәселесі талқыланып, шешілгеніне қатысты дәйекті саясат жүргізіп көріп отырмыз. Сұрақ, бірінші кезекте, қазақстандықтар үшін жалға беру мерзімі 49 жылға ғана болатынына байланысты және жердің ауысу мүмкіндігінің өзі қатаң бақыланатын болады. Егер біз жермен айналыспасақ, онда ол құндылығын жоғалтады, ал біздің планетамыздағы жер стратегиялық ресурс болып табылады. Сондықтан ол сапалы болу керек. Берілген стратегиялық ресурстың әрқашан тиімді позицияда болуын қамтамасыз ету үшін жер иелері мен жеке тұлғалар жауап беруі тиіс. Ал егер мұндай мүмкіндік болмаса, онда бұл мүмкіндікке ие болғандарға мойынсұнып, орын беру керек. Менің ойымша, ауылшаруашылығына енудің арқасында спекулятивті емес, байсалды, тұрақты түрде жұмыс істегісі келетіндер келеді», – деді.
Ол сонымен қатар жерді пайдалану мен қорғау жөніндегі мемлекеттік бақылау функцияларын әкімдіктен жерге орналастыру комитетіне қайтару мәселесін де атап өтті.
«Бақылау функциясын жергілікті атқарушы органдардан тиісті комитетке беру, сондай-ақ мемлекеттік жер кадастрының интернет-ресурсында жария етілген ауылшаруашылық жер телімдері туралы ақпаратты орналастыру мәселесіне келетін болсақ, осының бәрі жер қатынастары саласындағы ашықтыққа әкеледі деп ойлаймын», – деді Нұрлан Өтешев.
Естеріңізге сала кетейік, заң жобасына енгізілетін негізгі өзгерістер мен толықтырулар: қазақстандықтар мен қазақстандық заңды тұлғаларға ауылшаруашылық мақсатындағы жерлерді 49 жылға дейін жалға беру құқығын беру, оны жалға беру мерзімі аяқталғаннан кейін жаңа мерзімге ұзарту, сондай-ақ мемлекеттік жерді өтемсіз пайдаланушылар арасында ауылшаруашылығы жерлерін жалға беру құқығын иеліктен шығару. Бұл ретте оларды пайдалану мерзімі кемінде бес жыл, сонымен қатар жер қатынастары органдарына хабарлау міндетті шарт болып табылады.
«Bazarbek & Partners» ЖШС заң фирмасының директоры, жер-құқықтық даулар бойынша заңгер Бақытжан Базарбек Мемлекет басшысы қол қойған «Жер қатынастарын дамыту мәселелері бойынша Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Заңына қатысты пікір білдірді: «Ел Президентінің олигархтардың, латифундистердің және бірқатар сыбайлас жемқорлық топтарының кесірінен жер қатынастары туралы жаңа заң жобасын қабылдамауының екі себебі бар еді. Біріншіден, жаңа заң жобасы жер қатынастары саласындағы сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін төмендетеді және көптеген сыбайлас жемқорлық топтардың заң жобасының Мәжіліс немесе Парламент Сенатында қауіпсіз түрде «тоқтап қалуына» әсер етуі мүмкін. Мысалы, Үкімет жанындағы жер реформасы жөніндегі комиссия, кейін Парламент Мәжілісі ұсынған жерді егіншіліктен бау-бақшаға өзгертуге тыйым салу туралы Жер кодексінің 97-бабының қолданыстағы редакциясына ұсынған түзетуді қабылдады. Бұл түзету ауылдық жерлерде бау-бақша мен саяжай құрылысына арналған жер учаскелерінің нысаналы мақсатын өзгертуді сылтауратып, ауылшаруашылық мақсатындағы жерлерді құрылыс мақсатымен ауылшаруашылығынан алып тастап, бұл кәсіпті жекеменшікке айналдырған аудан әкімдіктерінің адал емес қызметкерлерінің мақсаттарын жояды. Бірақ алынатын ауылшаруашылығы жерлерінің көлеңкелі айналымы миллиардтаған теңгеге бағаланады, ал көлеңкелі қаржылық топтар заң шығару процесіне әсер етіп, бұл түзетулерді «баяулатуы» мүмкін.
Жер қатынастары саласындағы мемлекеттік қызметтер халық арасында ең танымал қызметтердің бірі болып табылады. Жергілікті атқарушы органдар мен жер қатынастары жөніндегі уәкілетті органдар (жер қатынастары бөлімдері) 13 мемлекеттік қызмет көрсетеді.
Қажетті құжаттардың тізбесі, мемлекеттік қызметтер көрсетудің тәртібі, мерзімдері, нәтижелері Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 01.10.2020 жылғы № 301 бұйрығымен бекітілген Жер қатынастары саласында мемлекеттік қызметтер көрсету жөніндегі қағидаларда айқындалған.
Электрондық форматта www.egov.kz «электрондық үкімет» веб-порталы арқылы «Жылжымайтын мүлік» бөлімінде келесі қызметтерді алуға болады:
- республикалық маңызы бар қала, астана, облыстық және аудандық маңызы бар қалалар шегінде жер учаскесіне құқықтар алу;
- сауда-саттықты (аукциондарды) өткізуді талап етпейтін, мемлекет меншігіндегі жер учаскелеріне құқықтарды сатып алу;
- жер учаскесінің нысаналы мақсатын өзгертуге рұқсат беру;
- жер учаскелерін қалыптастыру жөніндегі жерге орналастыру жобаларын бекіту;
- іздестіру жұмыстары үшін жер учаскесін пайдалануға рұқсат беру;
- бүлінген жерлерді қалпына келтіру жобасын келісу және беру;
- жер учаскесін алуға кезекке қою;
- ауылшаруашылығы алқаптарын бір түрден екінші түрге ауыстыруға түпкілікті шешім беру.
Мынадай қызметтер:
- кент, ауыл жерлерінен жер учаскесін беру;
- жер учаскесін жекеменшікке біржолғы немесе бөліп-бөліп сату;
- жер учаскесін жалдау мерзімін ұзарту;
- жер учаскесінің бөлінгіштігі мен бөлінбейтіндігін анықтау;
- жер учаскесіне жалдау шартының телнұсқасын беру
қазіргі уақытта автоматтандырылмаған және көрсетілетін қызметті берушінің кеңсесіне не «Азаматтарға арналған үкімет» мемлекеттік корпорациясы» КЕАҚ (ХҚКО) бөлімдері арқылы өтініш беру арқылы қағаз түрінде көрсетіледі.
Жер қатынастары саласында көрсетілетін жаңа мемлекеттік қызмет «Жер учаскесіне жалдау шартының телнұсқасын беру» қызметі болып табылады, оны қалалар мен аудандардың жер қатынастары бөлімдері екі жұмыс күні ішінде көрсетеді. Қажетті құжаттар тізіліміне тек жалдау шартының телнұсқасын беру туралы өтініш кіреді. Көрсетілетін қызметті алушы ұсынған құжаттардың дәйексіздігін анықтау, сондай-ақ көрсетілетін қызметті алушының және (немесе) мемлекеттік қызметті көрсету үшін қажетті ұсынылған деректер мен мәліметтердің сәйкес келмеуі мемлекеттік қызметті көрсетуден бас тарту үшін негіз болады. Қызмет көрсету нәтижесі – жер учаскесіне жалдау шартының телнұсқасы (телнұсқасы белгісі бар) немесе мемлекеттік қызмет көрсетуден дәлелді бас тарту.
Жер қатынастары саласында қандай да бір қызметті қалай алуға болатындығы туралы толық ақпарат www.egov.kz «электрондық үкімет» веб-порталының сайтында «Жылжымайтын мүлік» бөлімінде орналастырылған.
