1. 2022 жылы референдум арқылы біз Негізгі заңымызға "әділдік рухын" бердік. Мемлекет басшысы мәлімдегендей, Конституциялық реформа мемлекеттің іргетасын нығайтты және ел дамуының ұзақ мерзімді векторын белгіледі. Қысқа мерзім ішінде биліктің негізгі институттарының сапалық өзгеше конфигурациясы қалыптасты, азаматтардың шешім қабылдауға қатысуы едәуір кеңейтілді, адам құқықтары мен бостандықтарын қорғау жүйесі кешенді нығайтылды. Жоғарыда айтылғандардың барлығы біздің саяси жүйемізді әділ, ашық және бәсекеге қабілетті етті.
2. Қазақстанда Конституцияға енгізілген өзгерістерден басталған елді жан-жақты жаңғырту жалғасуда. Қазақстанның саяси жүйесі түбегейлі өзгерістерге ұшырады: Парламенттің ықпалы артты, Үкіметтің жауапкершілігі күшейе түсті, қоғамдағы саяси партиялардың рөлі нығайды, азаматтарымызға белсенді пікір білдіруге және әлеуметтік белсенділік танытуға мүмкіндік беретін тетіктер әзірленді, ауылдар мен аудандар әкімдерін тікелей сайлау енгізілді. Сондай-ақ әділеттілік, инклюзивтілік және прагматизм қағидаттарына негізделген жаңа экономикалық бағыт қалыптасты. Осы өзгерістердің барлығы бізді алдыңғы қатарлы ел болуға жетелейді.
3. Қазақстан белгіленген стратегиялық бағытты тұрақты ұстанады. Біздің саясатымыздың іргелі қағидаты – Заң мен тәртіпті қамтамасыз ететін мықты демократиялық институттары мен дамыған құқықтық жүйесі бар әділ мемлекеттің құрылысы жалғасуда. Заңдылық пен құқықтық тәртіпті қамтамасыз ету – бұл мемлекеттің ғана емес, сонымен бірге біздің қоғамда осы қағиданы нығайтуға қатысуы керек азаматтардың да міндеті екенін айта кету керек.
4. 2022 жылғы Конституцияға түзетулер енгізу жөніндегі Референдум қазақстандықтарды шоғырландырудың жаңа деңгейге шығуын көрсетті, ол кейіннен президенттік және парламенттік сайлауда расталды. Қазақстан Конституциясы азаматтардың құқықтары мен мүдделерін қорғауға бағытталған БҰҰ-ның халықаралық стандарттары мен құқықтық актілеріне сәйкес келеді.
5. 2023 жылдың 1 қаңтарынан бастап Конституциялық сот жұмыс істей бастады. Оған мыңдаған азаматтар жүгінеді. Мәселен, ағымдағы жылдың бірінші жартыжылдығында Конституциялық сотқа азаматтардың 2 мыңнан астам өтініші келіп түсті. Нәтижесінде Конституциялық сот 39 шешім шығарды, оның ішінде азаматтардың 7 өтініші бойынша судьялар Үкіметке және заңнаманы жетілдіру жөніндегі уәкілетті органдарға ұсынымдармен қорытынды шешімдер қабылдады. Конституциялық сот атынан қазақстандықтар өздерінің құқықтары мен заңды мүдделерін қорғаудың қосымша тетігін алды.
6. Қазақстан - Конституциясында Президенттің саяси партияда болуына мүмкіндік бермейтін нормалар жазылған өңірдегі жалғыз ел. Жаңартылған Конституцияға сәйкес жақын туыстарының мемлекеттік саяси қызметшілер мен квазимемлекеттік сектор субъектілерінің басшылары лауазымдарын атқаруға құқығы жоқ. Сонымен қатар, Мемлекет басшысының бастамасы бойынша Президенттің мандатына қайта сайлау құқығынсыз 7 жылға бір мерзімге шектеу қойылды. Бұл шешімнің ерекше саяси мәні бар. Бұл мемлекеттік басқарудың жаңа стандарттарын қалыптастырудағы негізгі қадам болды.
7. Енгізілген түзетулердің арқасында жергілікті өзін-өзі басқарудың күшеюі байқалады. Мәселен, қазір облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың және елорданың әкімдерін өңір мәслихаттары депутаттарының келісімімен Президент қызметке тағайындайды. Сондай-ақ мәслихат өз депутаттарының жалпы санының көпшілік даусымен әкімге сенімсіздік білдіруге және оны Президенттің алдында – облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың және елорданың әкімдеріне немесе жоғары тұрған әкімге қатысты - өзге де әкімшілік-аумақтық бірліктердің әкімдеріне қатысты қызметтен босату туралы мәселе қоюға құқылы. Бұдан басқа, Президенттің 2022 жылғы 16 наурыздағы Жолдауын іске асыру шеңберінде аудандар мен облыстық маңызы бар қалалар әкімдерін тікелей сайлау енгізілді, бұған 2021 жылы енгізілген аудандық маңызы бар қалалар мен ауылдар әкімдерін тікелей сайлау ықпал етті. Мұның бәрі жергілікті өзін-өзі басқаруды дамыту және Қазақстанды демократияландыру жөніндегі елеулі қадамдарды айғақтайды. Осының арқасында азаматтық белсенділіктің артуы байқалады және жергілікті жерлерде сыбайлас жемқорлық тәуекелдері азаяды.
8. Реформалар нәтижесінде Парламенттің ықпалы артты. Депутаттар маңызды оқиғалардың орталығында және өз сайлаушыларымен тығыз жұмыс істейді. Біз депутаттардың өзекті мәселелерді көтеріп, адамдарға қажетті заңдарды қабылдауға бастамашы болғанын көреміз. Мысалы, алдыңғы сессия барысында елдің дамуына тікелей әсер ететін 100-ден астам заң қабылданды, оның ішінде отбасылық-тұрмыстық зорлық-зомбылыққа қарсы іс-қимыл және лудоманиямен күрес туралы заң. Мұның бәрі Қазақстанның саяси жүйесіндегі түбегейлі өзгерістерді айғақтайды, мұнда адамның заңды мүдделерін, құқықтары мен бостандықтарын қорғау және ілгерілету басымдыққа қойылады.
9. Біздің әрқайсымыз барлық азаматтар үшін тең құқықтар мен бостандықтарды жариялайтын Конституциямызды үнемі қатаң ұстануымыз керек. Заң мен тәртіп қағидаты сақталатын Қазақстанды құру үшін конституциялық қағидаттар қоғамдық сананың ажырамас бөлігі және біздің күнделікті өміріміздің негізі болуы қажет.
10. Заң жазалау құралы ретінде ғана емес, қоғамда құқықтық мәдениетті қалыптастыру құралы ретінде де маңызды. Ол үшін әрбір азаматтың жауапкершілігі мен қатысуы қажет. Әркім Қазақстан Республикасының Конституциясы мен заңнамасын сақтауға, басқа адамдардың құқықтарын, бостандықтарын, ар-намысы мен қадір-қасиетін құрметтеуге міндетті.
11. Негізгі заңға сәйкес Қазақстанның негізгі қағидаттары қоғамдық келісім, саяси тұрақтылық, халықтың игілігі үшін экономикалық даму, патриотизм, сондай-ақ неғұрлым маңызды мәселелерді демократиялық әдістермен шешу болып табылады. Прогрессивті ұлт болу үшін әр азамат осы қағидаларды ұстануы керек. Ол үшін бірлік пен тұрақтылық, әділдік пен ынтымақтастық, заң мен тәртіп, сенім мен жауапкершілік құндылықтарына негізделуі тиіс қоғамдық этика бойынша қажырлы және күнделікті жұмыс істеу қажет.
12. Қазақстанда, құқықтық мемлекеттегідей, барлығы заңдар мен құқықтық нормаларды қатаң сақтауға тиіс. Кез-келген қақтығыстар мен келіспеушіліктерді шешу тек ұлттық заңнама мен халықаралық стандарттар шеңберінде жүзеге асырылуы керек. Бұл тәсіл Негізгі заңға сәйкес әркімнің құқықтары мен бостандықтары құрметтелетін және қорғалатын әділ және гүлденген қоғам құрудың кілті болып табылады.
13. Конституция барлығының заң алдындағы теңдігін жариялайды. Бұл принцип өзгеріссіз қалады. Әрбір азамат мемлекет еш уақытта бассыздық пен бейберекеттікке жол бермейтінін жақсы түсінуі керек. Заңдарды сақтау – әрбір адам үшін міндетті шарт, бұл Негізгі заңда нақты көрсетілген.
