Жамбылда алғашқы өңірлік ғылыми кеңес құрылады
Жуырда өткен ғылым және технологиялар жөніндегі ұлттық кеңестің отырысында Мемлекет басшысы отандық ғылымды дамыту бойынша Үкіметке бірқатар тапсырма берді. Бұл бағытта Үкіметке экономиканың жаңа моделін жасауды жүктеді. Негізгі мақсат – отандық ғылым ұлттық экономиканың дамуына қызмет етуі керек. Осы негізде М. Х. Дулати атындағы Тараз өңірлік университетінде ҚР Президенті жанындағы Ұлттық Ғылым академиясы Президиумының өңірлердегі ғылымды дамыту мәселелері жөніндегі бірінші көшпелі отырысы өтті.
Отырыс алдында қонақтар арнайы әзірленген көрмеге барып, онда жоғары оқу орындары жанындағы түрлі ғылыми-зерттеу институттары мен зерттеу орталықтары өздерінің үздік ғылыми жобаларын ұсынды.
Ш. Мұртаза атындағы Халықаралық Тараз Инновациялық институты жанындағы аквамәдениет ғылыми-зерттеу орталығының қызметкерлері австралиялық шаяндарды өсіруге арналған жабық су құбырын жабдықтау жобасы туралы айтып берді. Бұл шаян тәрізділердің әлемдік аквамәдениеттегі жаңа сұрыптарының бірі. Аталған сұрып басқа түрлермен салыстырғанда жылдам өседі әрі жоғары талаптарды қажет етпейді. Кездесу барысында ғалымдар аймақтың аквамәдениетін дамытуға атсалысу мақсатында Жамбыл фермерлерімен шаян өсірудің құпияларын бөлісуге дайын екенін атап өтті. Өз кезегінде биологиялық қауіпсіздік мәселелері ғылыми-зерттеу институтының өкілдері жұқпалы ауруларға қарсы вакциналар мен дәрілік препараттардың ең жаңа әзірлемелерін көрсетті. Сондай-ақ, институт мамандары қазір жүргізіп жатқан молекулалық биология саласындағы зерттеулер туралы баяндап берді. Ал Ж. Жиембаев атындағы Қазақ өсімдік қорғау және карантин ғылыми-зерттеу институты биопестицид үлгілерін ұсынып, көрсетті. Сонымен қатар, көрмеде институттың жаңа өнімдерінің бірі – биоагенттер, яғни жабық жерге арналған пайдалы энтомофагтар ұсынылды. Бұл зиянды түрлердің табиғи жауы саналатын арнайы өсірілген паразиттер. Биоагенттерді сауатты қолдана отырып, жылыжайларда, гидропоникалық фермаларда химиялық заттарды қолданбай өсімдік зиянкестерінің санын толық бақылауға болады. Институт ғалымдары бұл жәндіктер зиянкестермен күресудің ең экологиялық әдісі екенін атап өтті.
М. Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан университетінің өкілдері жер асты суларын тазарту технологиясын әзірлеу және аграрлық кәсіпорынның ауызсумен қамтамасыз ету жобасы туралы айтып берді. Ал Қазақ жеміс-көкөніс шаруашылығы ғылыми-зерттеу институты түрлі дақылдардың жаңа сұрыптарын ұсынды.
Ғылымдағы инновациялар көрмесі көшпелі отырысқа қатысушылардың ерекше таңданысын тудырды. Ғалымдар, Қазақстанның жоғары оқу орындарынан келген өкілдер, сондай-ақ іс-шараға арнайы қатысқан ҚР Парламенті Сенатының депутаты Бекболат Орынбеков пен ҚР Парламенті Мәжілісінің депутаты Ерболат Саурықов республиканың ауылшаруашылығы саласын дамыту үшін жергілікті жердің аграрлық саласына қажетті ғылыми әзірлемелерді енгізу қажеттігін атап өтті.
ҚР Президенті жанындағы Ұлттық Ғылым академиясы президиумының көшпелі отырысын Академия басшысы Ақылбек Күрішбаев ашты. Ол қазіргі уақытта Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың қолдауының арқасында елімізде отандық ғылымды дамыту бойынша бұрын-соңды болмаған шаралар қабылданып жатқанын атап өтті.
– Ғылымды экономика мен қоғамның озық дамуын қамтамасыз ететін нақты ресурсқа айналдыру үшін біз ғылыми зерттеулерді ұйымдастырудың заманауи жүйесін құруымыз керек. Бұл тұрғыда өңірлік ғылымды дамыту инновацияларды ілгерілетудің және ғылым мен экономиканың нақты секторымен байланысын нығайтудың негізгі факторы болып табылады. Мысалы, Америкада, әрбір штатта ірі зерттеу университеттері, өңірлік ғылыми орталықтар бар. Олардың жұмысын тікелей штат губернаторы үйлестіреді. Өкінішке қарай, Қазақстанда мұндай өңірлік ғылыми қамтамасыз ету жүйесі жоқ. Облыстарда зерттеуші мамандардың тек 35 пайызы ғана жұмыс істейді, ал ғалымдардың көпшілігі елдің ірі қалаларында тұрады. Мысалы, Жамбыл облысы мың тұрғынға шаққанда зерттеуші мамандардың саны бойынша Алматыдан 13 есе төмен. Жергілікті бюджеттерден ғылымды қаржыландыру көлемі де көңіл көншітпейді. Өңірлерде технологиялық дамудың ажырамас элементі болып табылатын және ғылым мен бизнес арасындағы кері байланысты қамтамасыз ететін бизнес-құрылымдар үшін тұрақты жұмыс істейтін жүйе жоқ. Өкінішке қарай, ғылым мен инновацияны дамыту мәселелерінде жергілікті атқарушы органдар шетте қалып отыр. Дегенмен олар өңірлердің экономикасын дамытуға тікелей жауапты. Біз бұл мәселені Мемлекет басшысының облыс әкімдіктерінің жанынан әкімдердің немесе орынбасарлардың төрағалығымен ғылым және технологиялар жөніндегі өңірлік кеңестер құру тапсырмасын орындау арқылы шешуді ұсынамыз.
ҚР Ұлттық Ғылым академиясының президенті отандық ғалымдар жергілікті кәсіпкерлердің негізгі проблемаларынан хабарсыз екенін, ал бизнес өкілдерінің ғалымдардың ғылыми әзірлемелері туралы түсініктері жоқ екенін атап өтті. Ол сондай-ақ аталған кеңестер кадрлардың тиімділігіне, олардың дайындық сапасына мониторинг жүргізуі керек екенін де тілге тиек етті. А. Күрішбаев бизнес-құрылымдар үшін білімді тарату тақырыбына орала отырып, әр ауданда өңірлік университеттер, колледждер мен ғылыми ұйымдарды тиісті материалдық базамен қамтамасыз ете отырып, тұрақты жұмыс істейтін орталықтарды құру қажет екенін айтты. Бұл орталықтардың оқу-әдістемелік басшылығын ұлттық жоғары оқу орындары мен ірі ғылыми орталықтар қамтамасыз ете алады. Ол сондай-ақ өңір басшысы Ербол Қарашөкеевке ынтымақтастыққа әзірлігі үшін алғысын білдіріп, жақын арада Жамбыл облысы өңірлік ғылымды дамыту ісінде өзге өңірлерге үлгі болады деген сенімін білдірді. Облыс әкімі ҚР ҰҒА басшысының ғылым және технологиялар жөніндегі өңірлік кеңесті құру жөніндегі ұсынысын қолдап, оны жеке өзі басқаратынына уәде берді.
– Өңірде ауылшаруашылығын дамытудың стратегиялық мәселелерін шешу үшін барлық мүмкіндіктер бар. Өңірдегі өсімдік шаруашылығы осы салада өндірілетін өнімнің 60 пайызын қамтамасыз етеді. Бірақ жоғары сұрыпты өнім алу үшін сапалы тұқымдар қажет. Сондай-ақ, өнімді қайта өңдеу және сату мәселесін шешу керек. Өңірде тұқым шаруашылығын дамыту үшін барлық қажетті қолдау көрсетіліп келеді. Айта кетейік, биыл аталған саланы субсидиялауға облыстық бюджеттен 857 миллион теңге бөлінді. Біздің облыста ауылшаруашылығын дамыту үшін су үнемдеу технологияларын енгізу басты мәселе болып отыр. Өңірде су үнемдеу технологияларын қолдана отырып, суармалы жерлердің көлемі тағы жеті мың гектарға ұлғаяды, жаңбыр мен тамшылатып суару 47 мың гектар алқапқа енгізіледі, – деді Ербол Қарашөкеев.
Ол сондай-ақ өңірде ауылшаруашылығына инвестиция тарту бойынша ауқымды жұмыстар жүргізіліп жатқанын хабарлады. Мысалы, Қазақ ауыл шаруашылығы және Өсімдік шаруашылығы ғылыми-зерттеу институтындағы Бесағаш тәжірибе станциясының базасында агроөнеркәсіп саласындағы инвестициялық және инновациялық жобаларды іске асыру үшін демонстрациялық алаң ретінде 231 гектар жер бөлінді. Бұл жобаға әлемдегі жетекші тұқым өндірушілер мен ауылшаруашылық саласындағы компаниялар қызығушылық танытуда. Сонымен қатар, Түркия, Қытай және Франциядан келген компаниялар жетекші ауыл шаруашылығы дақылдарының селекциясы мен тұқым шаруашылығын, минералды тыңайтқыштарды бүрку және тамшылатып суару жүйелерін енгізуге ниетті.
Облыс әкімі отырысқа қатысушыларды отандық ғылым мен ауыл шаруашылығын дамыту саласындағы барлық мәселелерді бірлесіп тұжырымдау және оларды шешудің неғұрлым тиімді нұсқаларын талқылауға шақырды. ҚР Президенті жанындағы ҚР Ұлттық Ғылым академиясының бас ғалым хатшысы Исмаил Тоқбергенов су ресурстарын интеграцияланған, тиімді және қауіпсіз басқару туралы баяндама жасады. Ол су кез келген аймақтың күшін анықтайтын негізгі ресурс екенін, сондықтан соңғы жаһандық климаттық өзгерістерді ескере отырып, су ресурстарын дұрыс басқару маңызды екенін атап өтті.
М.Х.Дулати атындағы Тараз өңірлік университетінің басқарма төрағасы әрі ректоры Мұхтар Байжұманов өз сөзінде отандық ғылымның дамуы, ғылымдағы жас ғалымдардың рөлі, сондай-ақ ЖОО әкімшілігі студенттердің ғылымдағы алғашқы қадамдарын қалай қолдайтыны туралы баяндады.
– Өңірлік ғылымды дамыту бойынша қабылданып жатқан барлық шараларға қарамастан, біз кадрларға деген қажеттілікті әлі де сезініп отырмыз. Сондықтан оқу үшін басқа елдерге кеткен жас ғалымдардың базасын құру қажет деп санаймын. Оларды қайтару тетіктерін әзірлеу қажет. Алған білімдері мен дағдыларын өз елінің пайдасына жаратуы үшін олардың барлығын Қазақстанға алдыру қажет. Сондай-ақ, мамандарды даярлау процесін жаңғырту қажет деп санаймын. Бүгінгі таңда докторантура түлектерінің тек 30 пайызы ғана диссертация қорғайды. Дәрігерлер мен профессорларды дайындау үшін 10-12 жыл қажет. Бұл ғылымның даму процесін қатты тежейді, – деді ректор.
Ал «География және су қауіпсіздігі институты» АҚ Басқарма төрағасы Ахметқал Медеу су тасқынының максималды шығынын болжауда заманауи технологияларды қолдану туралы айтты. «Қазақ егіншілік және Өсімдік шаруашылығы ғылыми-зерттеу институты» ЖШС басқарма төрағасы Шолпан Бастаубаева өңірлер үшін ауылшаруашылығы дақылдарының жаңа сорттары мен будандарын өсіру тақырыбын қозғады. Ол Жамбыл облысында шетелдік тұқымдарға артықшылық берілетінін сынап, дегенмен ҚазҒЗИ егіншілік және өсімдік шаруашылығы ғалымдары өсірген тұқымдар олардан еш кем түспейтінін, өйткені олар топырақтың, климаттың және басқа жағдайлардың ерекшеліктерін ескере отырып, белгілі бір аймақ үшін өсірілетініне айрықша тоқталды.
– Мысалы, Жамбыл облысы үшін біздің ғалымдар қант қызылшасының үш жаңа гибридін өсірді. Біз фермерлердің дақыл өсіру технологиясында қолданатын талаптарын қатаң сақтаймыз. Бірақ өңір біздің тұқымдарды сатып алған емес. Біз өндіретін тұқымдар өте сапалы және арзанырақ. Жамбыл облысында біздің ҒЗИ филиалы бар. Ол Жамбыл ауданы Бесағаш ауылында орналасқан. Биыл оны қолдауға 1,4 миллиард теңге бөлінеді. Біз бұл аймақтағы фермерлермен тығыз жұмыс істейміз, – дейді Ш.Бастаубаева.
Спикерлердің баяндамаларынан кейін отырыс агроөнеркәсіп кешеніндегі салалық бағыттар сөз болған форсайт-сессиямен жалғасты, оның барысында қатысушылар Қазақстанда жүргізіліп жатқан форсайт-зерттеулерді, агроөнеркәсіптік кешенді дамыту перспективалары мен өңірлер үшін мүмкіндіктерді, сондай-ақ мелиорация, рекультивация және жерді қорғау мәселелерін талқылады. ҚР Президенті жанындағы Ұлттық Ғылым академиясы президиумының бірінші көшпелі отырысы жас ғалымдар Кеңесінің жиналысымен қорытындыланды.
