«Қазақстан Республикасының ғылыми мегагранты» – еліміздегі озық ғылыми-зерттеу жобаларын қолдау мақсатында құрылған беделді мемлекеттік бағдарлама. Бағдарлама Қазақстандағы ғылым мен техниканың дамуына елеулі үлес қосатын озық зерттеулер жүргізу үшін Қазақстанның да, дүниежүзінің де жетекші ғалымдарын тартуға бағытталған. Бағдарламаның негізгі ерекшеліктерінің бірі – таңдалған ғылыми жобаларды қаржыландырудың қомақты көлемі. Бұл қаржылық қолдау зерттеушілерге жақсы жабдықталған зертханалар құруға, білікті қызметкерлерді жалдауға және ғылыми жобалары үшін қажетті материалдарды алуға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, бағдарлама ынтымақтастық пен білім алмасуға қатты көңіл бөледі. Мегагрантпен марапатталған ғалымдар жергілікті ғылыми мекемелермен, университеттермен және салалық серіктестермен серіктестік орнатуға, сондай-ақ өз саласындағы халықаралық сарапшылармен ынтымақтастық орнатуға шақырылады. Бұл ынтымақтастық жүргізіліп жатқан зерттеулердің сапасы мен әсерін арттыруға, пәнаралық көзқарастарды дамытуға және экономиканың әртүрлі секторларына білім мен технологияларды тасымалдауды жеңілдетуге көмектеседі.
Бүгінгі таңда бірқатар мемлекеттерде, оның ішінде Қазақстан Республикасында тұрақты дамуға көшу тұжырымдамалары әзірленді. Тұрақты даму тұжырымдамасы ұлттық экономика деңгейінде де, жергілікті деңгейде де (аудандар, қалалар, ауылдық елді мекендер) әзірленді. Алайда теориялық тұрғыдан алғанда тұрақты дамуға қол жеткізудің әдістері мен тетіктерінің ғылыми негіздемесі мәселелері одан әрі тереңдетілген зерттеуді талап етеді. Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ (www.kaznu.kz), география және табиғатты пайдалану факультеті мақсатты қаржыландыру бағдарламасы BR21882122 шеңберінде «Жасыл даму контекстінде Батыс Қазақстан өңірінің табиғи-шаруашылық және әлеуметтік-экономикалық жүйелерінің тұрақты дамуы: кешенді талдау, тұжырымдама, болжамдық бағалау және сценарийлер» тақырыбында мегажобаны іске асыруда.
Бұл жоба Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстан халқына Жолдауларын, «Қазақстан – 2050» Стратегиясын, Қазақстан Республикасының 2025 жылға дейінгі ұлттық даму жоспарын іске асыруға бағытталған Батыс Қазақстан өңірінің табиғи-шаруашылық және әлеуметтік-экономикалық жүйелерінің тұрақты дамуын зерделеуді көздейді.
Жоба бағдарламасы бірнеше ішкі бағдарламалардан тұрады. Осы кіші бағдарламалардың орындаушылары: КЕАҚ «Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті»; «География және су қауіпсіздігі институты» АҚ; «У.М.Ахмедсафин атындағы гидрогеология және геоэкология институты» ЖШС; «Ө.Ө.Оспанов атындағы Қазақ топырақтану және агрохимия ғылыми-зерттеу институты» ЖШС; «Балық шаруашылығының ғылыми-өндірістік орталығы» ЖШС; «Ш. Есенов атындағы Каспий мемлекеттік технологиялар және инжиниринг университеті»; «КЕАҚ Махамбет Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан университеті»; ҚР ЭБЖМ КЛХиЖМ «Ботаника және фитоинтродукция институты» ШЖҚ РМК; ҚР ҰӘМ ҒК «Экономика институты» ШЖҚ РМК. Бағдарлама мақсаты – Жасыл өсу контекстінде Батыс Қазақстан өңірінің (Маңғыстау, Атырау, Батыс Қазақстан және Ақтөбе облыстары) табиғи шаруашылық және әлеуметтік-экономикалық жүйелерінің тұрақты дамуын қамтамасыз ету бойынша кешенді зерттеулер жүргізу.
Бағдарлама еліміздің тұрақты даму мақсаттары негізінде аумақтың тұрақты экологиялық-әлеуметтік-экономикалық дамуымен байланысты Батыс Қазақстан өңіріндегі стратегиялық маңызды міндеттерді шешуге бағытталған.
Осы тұрғыда бағдарламаның негізгі идеясы БҚА экологиялық, әлеуметтік-экономикалық дамуының тұрақтылығын сипаттайтын көрсеткіштер кешенін қалыптастыру және олардың негізінде құрылған геомәліметтер қорын және цифрлық тақырыптық карталарды пайдалану арқылы демографиялық әлеуетті, экономикалық дамуды, әлеуметтік әл-ауқатты, жер асты және жер үсті суларын, халықты сумен және биологиялық ресурстармен қамтамасыз етуді, ауа сапасын, топырақтың ластануын, құрлық және теңіз суларының жер асты және жер үсті суларының ластануын, флора мен фаунаның тозу дәрежесін, шөлейттену дәрежесін, БҚА-ның туристік әлеуетін анықтау, бағалау болып табылады.
Осы жоба шеңберінде әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің құрылғанына 90 жыл толуына орай География және табиғатты пайдалану факультетінің деканы Әлия Ақтымбаеваның зор ықпалының арқасында «Тұрақты даму және табиғатты ұтымды пайдалану» ғылыми орталығы ашылды. Жаңа ғылыми орталық құрамына Тұрақты даму мақсаттарын іске асыратын 10 инновациялық зертхана кіреді. Кафедрамыздан г.ғ.к., доцент Т.А.Базарбаева, б.ғ.к., доцент Г.А.Мұқанова, б.ғ.к., доцент Б.Е.Шимшиков, докторант Ошақбай Айту жобаның белсенді орындаушылары.
Ғылыми орталық климат және модельдеу, цифрлық картография және қолданбалы геодезия, GlobalSky (атмосфералық зерттеулердің инновациялық зертханасы), тұрақты туризм, су ресурстарының сапасын талдау бағытында жұмыс істейді. Сонымен қатар ландшафттардың деградациясын геоақпараттық талдау, геодемографиялық және әлеуметтік-экономикалық зерттеулер, экологиялық қауіпсіздік, топырақ экологиясы, қоршаған ортаны бақылау шараларын іске асырады.
Орталықтың негізгі мақсаты – қоршаған ортаның жаһандық өзгеруі жағдайында табиғат пен қоғамның өзара іс-қимыл заңдылықтарын анықтау, Қазақстан өңірлерін тұрақты дамыту мақсатында табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану бойынша жасыл технологияларды әзірлеу және енгізу.
Орталықтың ашылу салтанатына ҚР Ғылым және жоғары білім министрі Саясат Нұрбек, РФ Ғылым және жоғары білім вице-министрі Константин Ильич, Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ Басқарма Төрағасы-Ректоры Жансейіт Түймебаев қатысып, жаңа орталықтың университеттік ғылымды дамытуға қосатын қомақты үлесін атап өтті.
Сондай-ақ БҰҰ Жаһандық коммуникациялар департаментінің өкілі Властимил Самек, БҰҰДБ-ның Қазақстандағы Тұрақты өкілі Якуп Бериш, консорциумның Мегагрант бойынша серіктестері, ғылым докторлары, профессорлар мен оқытушылар және жас ғалымдар қатысты.
АЙГҮЛ КӘРІПЖАНҚЫЗЫ
