Білім саласына келген 18-министрді алда не күтіп тұр?
Өткен аптада Астана қаласындағы Үкімет үйі ауыс-түйіске толы болды. Бұл жайлы жағымды да, жағымсыз да пікірлер айтылып жатыр. Айтыла да бермек. Көпке жағу қиын ғой!
Ақорданың не ойлағаны бар? Бізге осы қызық! Президенттің кадрлық өзгерістерінің себебіне үңілген кім бар? Бұл ұлтымыз үшін ең өзекті мәселе ғой!
Билік орынтағына ешкім жабысып қалмайды. Бүгін біреуі кетсе, ертең басқа біреуі келіп отырады. Тек елге қызмет еткендері ғана халықтың есінде сақталады. Ебелек құсап жел айдап келіп қалғандары, қатты дауыл соққан күндері бас сауғалап безіп кетеді. Тәуелсіздіктің отыз жылдан аса мерзімінде ондайлар өте көп болды. Тіпті кейбіреуінің аты түгіл затын да ұмытты халық. Қайда жүргендері де белгісіз. Сол себепті билік басындағы кадрлық өзгеріс – елді елең еткізер «төңкеріс».
«Кадр бәрін шешеді». Бұл жай айтыла салған тіркес емес. Бұл кеңестік дәуірден қалған сөз болса да, өте құнды пайым! Бұл фразаның авторы қандыбалақ Сталин екен. 1935 жылы Кеңестер Одағының кезекті мәжілісінде жасаған баяндамасында осылай депті. Екінші дүниежүзілік соғыс қарсаңында дамуға бет алған Кеңестер одағындағы елдерге ілкімді серпіліс, қарымды қарқын қажет болғаны рас. Сол заманда «Техника бәрін шешеді» деген ұран болыпты. Осы ұранды Сталин «Кадр бәрін шешеді» деп өңдеп, мамандардың кәсіби біліктілігінің қоғамды дамытудағы маңызына назар аудартқан екен.
«Техника бәрін шешкенімен», соны меңгеретін әрі оның озық үлгілерін ойлап табатын да білікті мамандар екені белгілі. Сондықтан болар, Сталин «Кадр бәрін шешеді» деген тұжырымға келген. Шынымен де кез келген мекемені немесе кәсіпорынды, тіпті ұжымды артқа тартатын да, тасын өрге домалататын да – кадр, яғни іскер-маман. Қазақ «Шеге қақса да маман қақсын» деп тегін айтпайды.
Ал бізде қалай болып келді? Білім саласын инженер, экономиканы тіл маманы, қорғаныс саласын технолог басқарып, осылайша дүрмек жалғаса берді. Маман тапшылығы бардай айналдырған он шақты шенеунік бірінің орнына бірі жантайып, бірінің артын бірі жауып жатты. Жастарға еш мүмкіндік берілмеді. Білімді жастар шетел асты. Сөйтіп билікті қара басты. Ақырында билік басында тоқырау болып, бәрін кадр шешетінін уақыттың өзі көрсетті.
Бүгінгі Президент Қасым-Жомарт Тоқаев кадрлық мәселеге жіті көңіл бөлуде. «Жастар кадр резерві дегеніміз – мемлекеттің резерві. Мәселе үлкен бастық болуда емес, резерв өкілі болудың мәні – ел үшін аянбай еңбек етуде. Мемлекеттің дамуы жолында өздеріңіздей мамандар қажет» деп жастарға айтуы бекер болмады. Соңғы уақытта жауапты қызметтерге жастар көптеп тартылуда. Тек олардың Отанға, ұлтқа деген патриоттық сезімдерінің күшті болуын тілейміз.
Ел болғасын, демократияға ескі ашық болғасын, билік басындағы ауыс-түйістер туралы түрлі көзқарастар, сындар айтылуда. Ішінде көкейге қонатыны да, жирендіріп, жүректі айнытатыны да жетерлік.
Әлеуметтік желіні дүрліктірген алыпқашпа сөздер мен гу-гу әңгімелер Ақордаға да жеткен сыңайлы.
Президенттің кеңесшісі – Баспасөз хатшысы Руслан Желдібай Мемлекет басшысының кадрлық өзгерістерінің себебі неде екенін түсіндіріп берді. Бұл туралы ол Telegram-дағы ресми парақшасында жазды.
Оның сөзінше, кейінгі кадрлық өзгерістерге байланысты БАҚ өкілдерінен көптеген сауал келіп жатыр. Ең алдымен, мына мәселені баса айту керек, бұл – әдеттегі кадрлық ротация. Негізгі мақсат – мемлекеттік жүйедегі ең маңызды бағыттардың тиімділігін күшейту.
– Мемлекет басшысы жуырдағы Жолдауында ұлттық экономикаға түсетін инвестиция көлемін арттыруды басым міндеттің бірі ретінде белгіледі.
Бұл маңызды сала тәжірибелі дипломат Мұрат Нұртілеуге жүктелді. Президенттің көмекшісі ретінде ол халықаралық инвестициялық және сауда ынтымақтастығын ілгерілету мақсатында шет мемлекеттердің жоғары деңгейдегі өкілдерімен, сондай-ақ әлемдік ірі компаниялардың жетекшілерімен байланысты дамытады, – деп жазды Руслан Желдібай.
Мемлекет басшысының Жарлығымен Жаслан Мәдиев Премьер-министрдің орынбасары – Жасанды интеллект және цифрлық даму министрі болып тағайындалды. Ведомство басшысы Жолдауда айтылған Қазақстанды цифрлық мемлекетке айналдыру жөніндегі мақсатты іске асырумен шұғылданады. Президент министрге стратегиялық маңызы зор жұмысты атқаруға қатысты бағыт-бағдар берді.
Сонымен қатар Премьер-министрдің келісімі бойынша Мәжіліс депутаты Жұлдыз Сүлейменованы Оқу-ағарту министрі лауазымына тағайындау туралы шешім қабылданды. Жаңа министр қоғамдағы белсенді қызметімен және білім беру саласындағы мол тәжірибесімен белгілі.
Сондай-ақ 2025 жылғы 26 қыркүйекте ҚР Премьер-министрінің орынбасары қызметін атқарып келген Ермек Көшербаев Қазақстанның Сыртқы істер министрі болып тағайындалды. Бұл – оның дипломатиялық мансабын бастаған жүйеге қайта оралуы. Алайда маңыздысы – бар-жоғы жеті ай вице-премьер болған кезеңінде айтарлықтай жұмыс атқарды. Ермек Көшербаевқа дейін Қазақстан Республикасы Премьер-министрінің орынбасары – Сыртқы істер министрі Мұрат Нұртілеу (03.04.2023 ж., қайта тағайындалды – 06.02.2024-26.09.2025) болды.
Мемлекет басшысының Жарлығымен Ержан Нигматоллаұлы Ашықбаев Қазақстан Республикасының Америка Құрама Штаттарындағы Төтенше және өкілетті елшісі лауазымынан босатылды. Әзірге бұл орынға ешкім тағайындалған жоқ.
Мемлекет басшысының Жарлығымен Ержан Хозеұлы Қазыхан Қазақстан Республикасы Президентінің халықаралық мәселелер жөніндегі көмекшісі лауазымынан босатылып, Женева қаласындағы (Швейцария) Біріккен Ұлттар Ұйымының бөлімшесі мен басқа да халықаралық ұйымдар жанындағы Қазақстан Республикасының Тұрақты өкілі лауазымына тағайындалды.
Сонымен қатар, Мемлекет басшысының Жарлығымен Ерлан Алтынбайұлы Әлімбаев Женева қаласындағы (Швейцария) Біріккен Ұлттар Ұйымының бөлімшесі мен басқа да халықаралық ұйымдар жанындағы Қазақстан Республикасының Тұрақты өкілі лауазымынан босатылды.
Келесі кадрлық өзгеріс еліміздің Бас прокуратурасында болды. Мемлекет басшысының өкімімен Тимур Тәшімбаев Қазақстан Республикасы Бас прокурорының бірінші орынбасары лауазымынан босатылып, орнына Жандос Өмірәлиев Қазақстан Республикасы Бас прокурорының бірінші орынбасары болып тағайындалды.
ОН СЕГІЗІНШІ МИНИСТР ЕЛ СЕНІМІН АҚТАЙ АЛА МА?
Бұйрыққа қол қойған күні Мемлекет басшысы Оқу-ағарту министрі Жұлдыз Сүлейменованы қабылдады. Бұл нені көрсетеді? Білім жүйесіндегі проблемалардың Президент назарында екенін аңғартады. Министрді қабылдауының өзі бұл саладағы былық-шылықтан қайтсек арыламыз деген мақсатты көрсетеді.
Президент Қасым-Жомарт Тоқаев Оқу-ағарту министрімен кездесуде мемлекеттік және салалық бағдарламалар мен ұлттық жобаларды тиімді іске асырудың маңызды екенін атап өтті.
Сондай-ақ Президент білім беру сапасын арттыру, саладағы өзекті мәселелерді уақытылы шешу және азаматтармен тығыз қарым-қатынас орнату қажеттігіне назар аударып, нақты міндеттер жүктеді. Осыдан-ақ білім саласындағы олқылықтарды ретке келтіру оңай шаруа болмасын аңғарасың. Қалай десек те, тәжірибесі мол болса да Жұлдыз Сүлейменоваға қиын міндет жүктеліп отыр. Сенімді ақтай алса жарады. Ақтай алмаса, орнынан кеткен күні табалаудың астында қалады. Хош сонымен...
Біздің елде білім саласына кім келіп, кім кетпеді? Тәуелсіздіктің 34 жылында 17 министр ауысыпты. Оқу-ағарту министрі болып жаңа тағайындалып жатқан Жұлдыз Досбергенқызы Сүлейменова 18-министр. Тәуелсіздіктің 34 жылына 18-ді бөліп тастасақ, әр министр 1,8 ай отырған болып шығады екен. Әлем тарихында мұндай оқиға орын алмаған шығар. Дамуға бет алған қазақ еліне бұл да бір кедергі! Бұл да бір сынақ!
Лауазымды жаңа қызметке келгендердің әрқайсысы өз реформасымен келіп, кейбіреуі білім саласын құлдыратып, тұралатып кетті. Оның зардабын әлі тартып келеміз. «Өзге емес, өзім айтам өз жайымды» деп Қасым Аманжолов жырлағандай, әр саланың өз маманы, өз қотырын қаси жатар. Өз мұңын айта жатар.
Әбден «міністі» болған, кім көрінген жайдақ мініп арқасын «жауыр қылып тастаған» Оқу-ағарту министрлігіне басшы болып келген жанның мойнына артылар жүк ауыр. Себебі оған Президент қана емес, ел сенім артып отыр. Бұдан кейін қай басшы қызметтен кетсе, істеген ісіне жауап беруге міндетті. Былығына да, жетістігіне де! Әйтпесе білім саласы ғана емес, өзге де құзырлы мекемелердің қадірі қаша бастады. Алдағы уақытта қызметі ауысқан әр шенеуніктің кемшілігі де, кеңшілігі де ел көзінен таса қалмауы тиіс! Кім болса да істеген ісін мойнымен көтеруге міндетті. Әйтпесе жұмыстан босап, жымысқы әдіске салып, келесі бір жауапты саланы бүлдіріп жүргендер қаншама! Ойланатын кез жетті.
Әзірге белгілі ұстаз, Qazbilim жобасының авторы Аятжан Ахметжанның Қазақстан Республикасының 17 Оқу-ағарту министрі Ғани Бектайұлы Бейсембаев туралы фейсбуктағы жазбасы мынадай:
«2 жыл 9 ай оқу-ағартудың тізгінін ұстады.
Қысқа уақыт емес, үлкен мүмкіндік. Оған дейін 8 ай вице-министр болғанын ескерсек, дайындық уақыты да жеткілікті болды.
Тамада министр сөйлеп келді, сөйлеп қоштасты. Сөзімен келіп, сөзімен кетті.
Алдыңғы министрдің тұсында қабылданған біраз оң шешімдердің күшін жойды. Қарапайым тұрғыда – «Алтын белгілерге» қатысты шешім, 1-сыныпқа оқушы қабылдау уақытын өзгерту шешімі, оқушы қозғалысының шешімі, ақылы олимпиада өткізбеу сияқты ұпай бермейтін, бірақ қажет шешімдерді. Бәрі тек оқу-ағартудағы тәртіпті әлсіретті.
Ең қызығы бұл кісінің уәделері еді. Уәдені үйіп-төгіп берді. Бірақ орындалмады.
Санамалайық:
1. Сынып жетекшілігі төлеміне үш есе үстемеақы қосылады, сынып жетекшілікке жұрт таласады деді. Үш есе түгіл, 3% да қосылмады. Уәде қайда?
2. Білім беру бағдарламалары жаңарады деді. Өзі Алтынсарин атындағы Білім академиясы президенті боп тұрғанда басталған тірліктің не болғанын да жұрт білмейді. Керісінше, химия, физика, биологияны қосып жаратылыстану ғылымы пәні қылу, дүниежүзі тарихы мен құқық негіздері бірігеді, алгебра мен геометрия бірігіп математика болады деп, от пен суды қосып бейкәсібилік көрсетті де, солай мемстандартты өзгертті. Жұрт шулап еді, оны да сиырқұйымшақтандырып жоқ қылды.
3. Ескі, 2016 жылғы бекітілген мемстандарт пен оқу жоспарларын жаңарту, әттеген-айларын шешу үшін жасалған мемлекеттік стандарт пен оқу жоспары жүйесі дайын еді ол келгенде. Енгізбеді, өкінішке орай, созбақтап жүріп қоштасты. Қорықты шешім қабылдаудан.
4. Қағазбастылықты одан сайын азайтамын деді. Керісінше, оның кезінде мұғалімдердің құжаттары мен есептілігі кемі бес есеге артып, қағазға көмілді. Мұны бүкіл мұғалім растар.
5. Бұл кісінің сүйікті ісі форум өткізу мен жиналыс жасау еді. Өңірлерге барып, мұғалімдер мен басшылардың басын қосып, сағаттап ақыл айту сүйікті ісі болды.
6. Ал керісінше, мұғалімдерді тәрбиелік іс-шараларды әлеуметтік желілерге рилс түрінде түсіруге бұрды да, хэштегтер мен желідегі посттармен тәрбиенің сапасы өлшенді. Бірақ шынайы жағдайдың кері кеткені елде болған қаншама іс-шарадан белгілі.
7. Мұғалімдердің мезгілсіз сенбілігі, шырша отырғызуға баруы, су қоймаларының күзетіне тартылуы секілді оқиғалар ел есінде. Ал, сыни көзқарас білдірген, ойын ашық айтқан қаншама мұғалім қуғынға ұшырады.
8. Айтпақшы, министр ретінде келе салған соң қарапайым мұғалімді сотқа бергені де ел есінен шықпаған шығар.
9. Министрлік маңындағы түсініксіз бизнес. Білім саласында ақылы курстардың саны артты. Неше жыл тоқтаған ақылы олимпиадалар жаңбырдан кейінгі саңырауқұлақтай қаптады.
10. Президент бастамасымен басталған «Жайлы мектеп» жобасын шатқаяқтатты. Оның авторы өзі болғысы келіп, бұл жобаны «Келешек мектептері» деп қайта атады. Бірақ, комфортты мектептер саны 367-ден 217-ге азайды. Оның өзі әлі түсініксіз.
11. Президент «Жайлы мектептерді» бөлек жүйеде басқару туралы тапсырма берді. Бірақ, орындай алмады. Жүйесі де, мазмұны да өзгермеді. Алтынсарин атындағы ҰАО арқылы мектептер желісін құру әрекеті сәтсіз аяқталды.
12. Ең көп шу болған бір іс – нысаналы мектептер жобасы. Қаржы шашылды, қағаз бен есеп көбейді. Бірақ нәтиже жоқ.
13. Педагогтердің аттестациясын реттеуге уәде берді, бірақ керісінше бюрократияны көбейтті.
14. Марапат тарату, медаль таратумен аты шықты. Автоматты түрде берілетін марапаттау жүйесі туралы анекдоты ешкімнің есінен кетпеген шығар. Ол жүздеген мың Алғыс хаттар мен грамоталар беріп, абырой жинағысы келді дейді мамандар. Марапаттың одан тек қадірі қашты, құнсызданды.
15. Мұғалімдер мен директорлардың жалақысын күрт көтеруді уәде етті, бірақ көтерілгенін көрмедік һәм естімедік.
16. Колледждерде магистр дәрежесі үшін үстемеақы уәде етілген сияқты еді, бірақ ол бәрі уәде болып қалды.
17. Жасанды интеллект дәуірі келді. Бағдарлама қабылдау туралы ұсыныстар айтылды. Президент тапсырма берді. Ұстаздар мен оқушылар екі жыл бойы ЖИ қолданады. Бірақ министрлік тарапынан қажет нормативтік-құқықтық актілер әлі де шығарылмады.
18. Абай ұлттық мектебін бекітемін деп, ұлттық мектеп бағдарламасына уәде берді, бірақ ол да жоқ.
19. Керісінше, ұлттық мектеп жасаймыз деген біздің артымызға шам алып түсіп, заңсыз тапсырма беріп, QAZBILIM ұлттық лицейінің неше мектебін жаптырғанын жақсы білесіздер. Кәдімгідей тұралатты.
20. Дене шынықтыру пәнін бөлу туралы да уәде беріп еді. Ол да уақытша алдап тұру амалы екені анық еді. 2 жыл 9 ай біраз адамды алдап тұрды да қоштасты.
Жекеменшік мектептерді тентіретті. Бүгін біраз жекеменшік мектептер Астанада жүр. Өздерінің заңды қаржысын ала алмай, білімге қаржы салған қаншама жанашыр жұрт күйді.
Санамалай берсек, біраз нәрсе бар. Өкінішке қарай, Оқу-ағарту министрлігі шын мәнінде шашылып қалды.
Жаңа министрге шашылған саланы жинап алу деген ауыр жүк қалдырды. Бюджет тапшылығы мен орынсыз жоспарлаудың соңғы зардабын орта білім саласы әлі тартады деп қорқамын».
PS: Оқу-ағарту министрі болып тағайындалған Жұлдыз Сүлейменованы алда өте үлкен жұмыс күтіп тұр. Өте үлкен! Ол туралы жоғарыда айттық. Ел сенімін ақтаса, ел жүрегінде мәңгілікке қалады. Сенімді ақтамай, білім саласын сергелдеңге салса, 17 әріптесінің қатарынан табылады. Келер ұрпақ ақтай ма, даттай ма, өздері шешер...
Балаға білім бастауыш сыныптан бастап беріледі. Соның бірі – бастауыш сыныптардағы артық пәндерді алып тастау. Баланың миын ашытпау. Бұл туралы ата-аналардың арыз-шағымдары том-том. Тіпті күні кеше ғана Мәжіліс депутаты Қайрат Балабиев «Бастауыш сыныптардағы артық пәндерді қысқарту қажет. Бұл – оқушылар мен Қазақстан ата-аналарының сұранысы. Ұрпаққа алдымен ең негізгі ана тілі, қазақ тілі, математика пәндерінің негізін қалау керек деп есептейміз. Себебі соңғы жылдардағы оқу жүйесінің салдарынан мектеп оқушыларының білім деңгейі көңіл көншітпей келеді. Өйткені бастауыш сынып оқушыларының басын әртүрлі пәндерден қатырып жатырмыз», – деді Премьер-министрдің орынбасары Ермек Көшербаевқа жолдаған депутаттық сауалында.
Жаңа министр бұған не дейді?
Мәжіліс депутаты депутаттық сауалында білім беру жүйесіне қатысты бес ұсыныс айтты:
1. Бастауыш сыныптарда «Әліппе», «Ана тілі» мен «Математика» пәндерін негізгі пән ретінде қалдырып, дамыту. Баланың оқу сауаттылығы 1-сыныптан бастап «Әліппемен» әріп үйрену, буынға қосып оқу арқылы қалыптасуы тиіс.
2. Жоғары сыныптарда кәсіби бағдар негізінде Қазақ тілі, Қазақ әдебиеті, Математика, Жаратылыстану, Тарих, Құқық, шет тілдері сияқты пәндерді тереңдетіп оқыту. БЖБ мен ТЖБ сияқты формалды бағалау жүйелерін алып тастап, бағалауды құндылыққа және жеке даму прогресіне негіздеу.
3. Балабақшадан бастап мектепке дейінгі бағдарламада еңбекке баулу, шығармашылыққа үйрету және тұлғалық дамуға бағытталған бірыңғай әдістемені енгізу. Бірыңғай мектеп формасын бекіту арқылы ата-аналардың артық шығынға ұшырамауын қамтамасыз ету. «Әлеуметтік әмиян» жүйесін тиімді іске қосып, мұқтаж отбасыларға автоматты қолдау тетіктерін енгізу.
4. Мұғалімдерді артық есеп беруден босатып, тек оқыту мен тәрбиеге көңіл бөлуіне жағдай жасау.
5. Мұғалімдердің біліктілігін арттыру курстарын тәжірибеге негізделген және нақты құралдармен жабдықталған жүйеге көшіру.
Депутат бұл шаралар білім беру сапасын арттыруға, ұстаздардың кәсіби әлеуетін күшейтуге, әлеуметтік әділеттілікті қамтамасыз етуге ықпал ететініне сенімді.
Халықтың да қалауы осы! Оқу-ағарту министрі Жұлдыз Сүлейменова елдің аманатын арқалап отыр. Оны жеріне жеткізу оған сын!
