Иә, әлемді аралап концерттер беріп жүретін, «Ғ.Жұбанова атындағы» белгілі квартеттің репертуарындағы «Бәйге» классикалық шығармасын алғаш естігенде, ерекше құдіретке ие ұлттық нақыштағы ырғақты әуенді елти тыңдадым. Қасиетті өнерге деген осы қызығушылық келесі күні таң сәріде Алматыдан атқа қонған мені күн сәскеге таяу Талдықорған қаласындағыАлматы облыстық Мәдениет сарайындағы қызмет орнында отырған, композитор Алпысбаев Әли Демегенұлының алдынан бір-ақ шығарған еді. Композитор демекші, газетіміздің дәстүрлі «Ауыл» экспедициясымен Алматы облысының аудандары мен ауылдарын аралай жүріп, өңір тұрғындары арасында Әлекеңнің әндері жайлы жиі еститінбіз. Әсіресе, жергілікті жұртшылық арасында «Досым» әні жиі айтылатын. Десек те, сол сапарларымыздың ешбірінде композитор ағамызбен кездесіп, әңгімелесудің сәті түспепті.
Сонымен, мені ашық-жарқын қарсы алған Әли Демегенұлы өзінің облыстық мәслихат депутаты ретінде қырық минуттан соң облыстық әкімдікте өтетін жиналысқа қатысуы тиіс екенін айтып кешірім сұрады. Ендеше не тұрыс? Бізге жарты сағат та жетеді.
Жалған «жұлдызбен» нағыз «жұлдыз» кім?
Ж.Б: – Әли аға, ең алдымен өзіңіз жүріп өткен өмір жолыңызға, еңбек жолыңызға қысқаша тоқтала кетсеңіз?
— Мен 1956 жылы 28 сәуірде бұрынғы Талдықорған облысы (қазіргі Алматы облысы) Ескелді ауданы, Елтай ауылында дүниеге келіппін. Мектептен кейін өмір жолымды өнермен тікелей байланыстыра жалғастырдым. Әл-Фараби атындағы Шымкент педагогикалық мәдениет институтында білім алып, кейіннен Алматы қаласындағы Құрманғазы атындағы мемлекеттік консерваторияның оркестр дирижері класында білім алып, қызметтік дәрежемді шыңдай түстім.
Еңбек жолымды 1979 жылы Сарқан қаласындағы Мәдени-ағарту училищесінде мұғалім-маман ретінде жастарды өнерге баулудан және халық аспаптары оркестрінің дирижері қызметінен бастадым. 1983 жылдан бастап, Талдықорған қаласындағы музыкалық мектепте, Қ.Байсейітов атындағы музыкалық училищеде, І.Жансүгіров атындағы Педагогикалық институтта ән және музыка факультеттерінде дәріс бердім. Екі облыс қосылып, Алматы облысы болған шақта қалалық әкімдіктің шақыртуымен «М.Төлебаев атындағы қазақ халық аспаптар оркестрі» аймақтық филармониясының бас дирижері қызметіне тағайындалдым. Қазіргі таңда Алматы облыстық «І.Жансүгіров атындағы Мәдениет сарайы» МКҚК-ның бас директоры қызметін және «М.Төлебаев атындағы халық аспаптары оркестрінің» бас дирижері қызметін атқарудамын.
Ж.Б: Әли Демегенұлы, сіздің халық арасында айтылып жүрген көптеген әндеріңіздің бар екенінен хабардармыз. Ал енді соңғы жылдары классикалық музыка жанрына қалам тербеп, тамаша туындылар әкеліп жатқаныңыздың куәсі болып отырмыз. Бұл жанрға бұрылуыңызға не түрткі болды? Жалпы халықтық және классикалық музыка жанрларының ерекшеліктері қандай? Классикалық музыкаға тек қана еуропалық жанр ретінде қарау дұрыс па?
— Меніңше, оларды жік-жікке бөліп қараудың қажеті жоқ. Халықтық жанрларға: дәстүрлі әндер, фольклор, жыр-термелер, күйлер жатса, классикалық жанрға: романстар, поэма, симфония, опералар, композиторлардың арнайы жазған шығармалары жатады.
Жоғарыда өзіңіз айтып отырған «Бәйге» атты шығармамды мен Ғ.Жұбанова атындағы квартетке арнап жазған едім. Онда қазақ халқына тән ұлттық құндылықтарымыз көрініс тапқан. Ортаңғы бөлімінде күй үзіндісін қосып, әрледім. Нәтижесінде квартет мүшелерінің де, халықтың да көңілінен шықты. Сондықтан, бір ғана тұжырымға немесе көзқарасқа байланып, мүмкіншіліктерді шектеп қалуға болмайды. Мәселен, орыс халқының ғалымы Г.Потанин; егер Құрманғазы еуропалық білім алғанда, Бетховен сияқты композиторлардың қатарында тұрар ма еді дегендей пікір айтқан екен. Сол айтпақшы, қазақтың тұңғыш кәсіпқой композиторларының бірі де бірегейі М.Төлебаевтың «Біржан-Сара» операсы да еуропалық энциклопедиға енгенін айта кеткен жөн. Демек, қазақ өнерін, қазақ музыкасын әлемдік деңгейге көтеру мен таныту үшін терең музыкалық білім алу керек екені анық. Мысалы, қазір бүкіл әлемге қазақтың атын шығарып, өнерін паш етіп жүрген Димаш Құдайберген баламыз әншілік қабілетімен қоса музыка ілімін терең меңгергені сөзсіз. Ата-анасы да өнер адамдары. Әрине, оның алты октаваны алуы дауыс ерекшелігімен қоса, үлкен еңбек пен ізденістің нәтижесі. Мұның бәрі оңай шаруа емес. Ал енді оның қасында бүгінде бір-екі клип түсіріп, әндерін плюсовкамен айтып, өздерін «жұлдыз» атап жүрген кейбіреулер нағыз «жұлдыздың» қасында сөніп қалғандай кейіпте. Бұл орайда эстрадалық музыканы мүлдем жоққа шығарайын деген ниетім жоқ. Әңгіме жекелеген кейбір әншілерге қатысты айтылып отыр. Солардың терең музыкалық білімдерінің тайыздығынан осындай келеңсіздіктер туындайтынын айтқым келеді.
Ал енді классикалық музыканы насихаттау үшін, әр ауыл, әр қалада музыка және өнер мектептерін көптеп ашу керек. Мысалы, біздің облысқа басшы болып келген Амандық Ғаббасұлы Талдықорған қаласында музыка және өнер мектебін ашып берді. Осының нәтижесінде жасөспірім өнерпаздарды үлкен сахналарға тәрбиелеу ісі жолға қойылды. Жастарға арналған көптеген фестивальдер мен конкурстар өткізіледі. Солардың бірнешеуін атай өтсем: «Жетісу шеберлері» республикалық композиторлар конкурсы, «Елге арнау», «Алтын таяқша» сияқты дирижерларға және «Кестелі орамал» сияқты вокалистарге арналған фестивальдер дәстүрлі түрде өткізіліп тұрады.
Шетелдерде де өнер көрсеттім
Ж.Б: Осы орайда өзіңіз қатысқан түрлі байқаулардағы жеңістеріңіз бен жетістіктеріңіз жайлы айта кетсеңіз?
— Мен «Елге арнау» күй-поэмам үшін ҚР Мәдениет және ақпарат министрлігінің «Мемлекеттік грант иегері» атандым. Республикалық «Елім менің» конкурсының бірнеше дүркін лауреатымын. 2015 жылы VI-шы «Тәуелсіздік толғауы» атты өнер туындыларына арналған республикалық конкурста «Орбұлақ таңы» атты күй-поэмам бас жүлдені иеленді. Бұлардан бөлек, мен шет мемлекеттерде де өнер көрсетіп, үлкен құрмет пен алғыстарға бөленіп жүрмін. Оңтүстік Кореяда, Түркияның Анталия қаласында, Болгарияның София қаласында, «Таланты мира» қорының шақыруымен Мәскеуде, АҚШ-тың Алабама штатының Олбани қаласында симфониялық оркестрмен өнер көрсеттік. Алматы облысының мәдениет күндері аясында Ташкент қаласында да өнерімізді паш еттік.
Сонымен қатар, Құрманғазы атындағы халық аспаптар оркестрімен, Н.Тілендиев атындағы мемлекеттік академиялық халық аспаптар оркестрімен, Қарағандыдағы Тәттімбет атындағы академиялық халық аспаптар оркестрімен, Ақтаудағы Абыл Тарақұлы атындағы халық аспаптар оркестрімен, Нұр-Сұлтан қаласы әкімдігінің мемлекеттік академиялық филармониясы және Қазақ концертімен, АҚШ-тың Олбани қаласындағы симфониялық оркестрімен шығармашылық тұрғыда бірлесе жұмыс атқардық.
Ж.Б: Осы қырық жыл еткен еңбегіңіз ел-жұртыңыз бен мемлекет тарапынан еленген болар?
— Иә, бүгінде ҚР «Білім беру ісінің үздігі», Жетісу мемлекеттік университетінің «Құрметті профессоры», «Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері», «Құрмет» орденінің иегері, Қазақстан Композиторлар одағының мүшесімін және өзге де мерекелік медальдар алғанмын. Сонымен қатар, ҚР тұңғыш президенті Н.Назарбаевтың «Алғыс хатымен», Алматы облысы әкімінің «Құрмет» грамотасымен, «Нұр Отан» партиясы Талдықорған қалалық филиалының «Алғыс хатымен» марапатталдым. Көксу ауданының (2006), Талдықорған қаласының (2008) және Алматы облысының (2016) «Құрметті азаматы», Құрманғазы атындағы Қазақ ұлттық консерваториясының «Құрметті професссоры»деген атақтарым бар.
Ж.Б: «Таланттар ауылда туады…» демекші, туған елге, туған жерге жиі барып тұрасыз ба?
— Әрине, туған ел, туған жер деген қашан да ыстық қой. Апта сайын, ай сайын болмаса да, сағына бастаған шақтарда ауылға тартып кетеміз. Оның үстіне қаламен арақашықтық аса жырақ та емес қой. Той-томалақ, өлім-жітімдерден қалмауға тырысамын. Әке-шешеміз өмірден озған. Ауылдағы туған-туыс, дос-жарандарды көргенде өткен-кеткендерді еске алып, қауқылдасып бір жасап қаламын.Жұбайым Мәрия Бейсетбайқызы дарынды балаларға арналған, үш тілде оқытатын М.Арын атындағы №24 «Экономика және бизнес» арнаулы лицейінің» КММ директоры. Ұлым Рустам облыстық әкімдікте, қызметте. Қызым Ризам –Қазақ Ұлттық университетінің студенті. Бір немерем бар.
Жанбақыт Борантаев
